Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Azərbaycanda rayonlaşdırılmış sortları:
Yerli Masallı sədrisi, İstiqlal, Avanqard. 
Növbəli əkində yeri. 
Çəltik becərilən zaman ixtisaslaşmış növbəli əkin tətbiq edilir. Çəltik 
bitkisini növbəli əkində düzgün yerləşdirdikdə məhsuldarlığı xeyli yüksəlir. Çəltik növbəli əkinləri 
5-9 tarlalı ola bilər. Çəltik təkrar əkilən illərdə bitkinin inkişafı üçün əlverişli aqrometeoroloji 
şəraitin yaradılması vacibdir. Bu məqsədlə quraq yerlərdə bitən bitkilər, yonca, üçyarpaq, xəşənbül 
tarladan eləcə də təmiz və məşğullu herik altından çıxarılmaqla fasilə edilir. Beləliklə növbəli əkin 
ottarlalı və herik briqadalarında yerləşdirilir. Çoxillik paxlalı otların becərilməsindən sonra çəltik 
fasiləsiz olaraq 3 il, herik tarlasından sonra iki ildən artıq olmayaraq əkilir. Ottarlalı briqadanın əsas 
təyinatı torpağı təzə üzvi maddələrlə zənginləşdirmək, alaqlarla mübarizə və yüksək zülallı yem 
istehsal etməkdir. Herik briqadası isə birinci növbədə meliorativ-təmir işlərinin, aralıq bitkilərin 
becərilməsinə, eləcə də alaqlarla mübarizə aparılmasına xidmət edir. Ən yaxşı məşğullu herik 
bitkiləri - noxud, payızlıq raps, lərgə, gülül, soya, eləcə də pxlalılarla taxılların qarışıq əkinləridir. 
Çəltik növbəli əkinlərində təmiz herik natamam komponentdir, belə ki, herik tarlasında azot 
ammonium formasından nitrat formasına keçir, amma ondan sonra suya basdırma sərbəst, yəni 
molekulyar (N
2
) azotun bərpa olunması və atmosferə uçması ilə nəticələnir. Təmiz heriyin məşğullu 
heriklə əvəz edilməsi çəltiyin daha qiymətli və zəruri mineral qidalanma elementlərinin itirilməsinə 
səbəb olur.
Aparılmış təcrübələrlə müəyyən edilmişdir ki, növbəli əkində çəltiyin sələfi torpağın 
münbitliyini artıran bitkilər olmalıdır. Çəltik eyni tarlada bir neçə il becərilir. Ona görə də növbəli 
əkinlərdə bu bitki növbəli əkin tarlasının 60-70%-ni tutur. Çəltik üçün ayrılmış torpaqların 
hamarlanmasına, suvarma sisteminə çəkilən xərclər özünü doğruldur. Respublikamızın Şəki-
Zaqatala bölgəsində çəltik növbəli əkini təşkil etməklə vahid tarladan bir ildə iki məhsul almaq 
mümkündür. Məsələn, payızda səpilən noxud və çəltik, payızlıq arpa və çəltik. 
Payızlıq bitkilər səpilən sahələr çəltik üçün istifadə edildikdə onun alaqlanma dərəcəsi xeyli 
azalır. 
Növbəli əkində 3 il çəltik becərildikdən sonra aralıq bitki kimi, yaşıl gübrə məqsədilə paxlalı 
bitkilər becərilir. Çəltik növbəli əkinlərinin aşağıdakı sxemləri vardır
. 
1-3 çəltik, 4-dənli taxıl 
bitkiləri, bitkili herik 5-6- çəltik, 7-payızlıq taxılların yonca ilə qarışıq səpini, 8-çoxillik paxlalı 
bitkilər.
Azərbaycanda ildə eyni sahədən 2 məhsul almaq məqsədilə tarlaya payızda paxlalı bitkilər 
əkilir. Onların məhsulu yazda yığılır, ya da yaşıl gübrə kimi torpağa verilir. Sonra tarla çəltik üçün 
becərilir. Payızda arpanı yaşıl yem üçün əkib yazda istifadə etmək, sonra isə həmin sahəni çəltik 
üçün becərmək mümkündür.