Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

pH
duz
-dan asılı olaraq torpağın asan hidroliz olunan azotla təmin olunması mq/kq-la 
 
Təmin olunma 
pH
duz
5-dən aşağı 
5-6 
6-dan yuxarı 
Çox zəif 
50 
40 
40 
Zəif 
70 
60 
50 
Orta 
70-100 
60-80 
60-70 
Yüksək
100-dən çox 
80-dən çox 
70-dən çox 
Mikroelementlər içərisində bitkinin boy və inkişafına borun, molibdenin, kobaltın, misin, 
manqanın, sinkin mütəhərrik formalarının çatışmaması yekun həddi qoyur. Torpaq məhlulunun 
reaksiyasından, torpağın humuslaşması və UTK ion tərkibindən asılı olaraq onların miqdarı 
müxtəlif torpaqlarda böyük diapazonda dəyişir (cədvəl 8). Məsələn, turş torpaqlarda bor mütəhərrik 
halda olur, lakin molibden bitki üçün keçilməz, rabitəli formada olur. Ona görə turş torpaqlar birinci 
növbədə molibdenli gübrələrə ehtiyac duyurlar. Əhəngləmə zamanı torpaq turşuluğunun müəyyən 
dərəcədə azalmasından molibden torpaq məhluluna keçir, lakin bor isə bitki üçün əlverişsiz (az) 
formada olur və onların bor gübrələrinə ehtiyacları olur.
Manqan və sinkin 1,5 oksidi turş torpaqlarda mütəhərrik vəziyyətdə olur, belə torpaqlar bu 
elementlərin əlavə olaraq verilməsinə tələbat göstərmirlər. Əhənglənmiş neytral və qələvi 
torpaqlarda çox vaxt manqan və sink minimum miqdarda olur, bu mikrogübrələrin verilməsi zamanı 
bitkinin məhsuldarlığı yüksəlir.
Mütəhərrik misin çatışmazlığı, bir qayda olaraq, torflu və torflaşdırılmış torpaqların istifadə 
edilməsi zamanı hiss olunur. Minerallı torpaqlarda mis bitkinin boy və inkişafına hədd qoymur. 
Cədvəl 8 
Torpaqda mikroelementlərnin miqdarına görə onların təsnifatı mq/kq 
Torpaqda 
miqdarı 
Bor, su 
ekstraktında 
Molibden, 
oksalat 
ekstraktında 
Kobalt, 1 n. 
HNO
3
-də
Mis, 1 n. 
HCl-da 
Sink, 1 n. 
HCl-da 
Manqan 1 n. 
H
2
SO
4
-də
Çox zəif 
0,1 
0,05 
0,2 
0,3 
0,2 
1 
Zəif 
0,2 
0,15 
1 
1,5 
1 
10 
Orta 
0,5 
0,3 
3 
3 
3 
50 
Yüksək
1 
0,5 
5 
7 
5 
100 
Daha 
yüksək 
1,1-dən daha 
çox 
0,6-dan daha 
çox 
5,1-dən daha 
çox 
7,1-dən daha 
çox 
5,1-dən daha 
çox 
101-dən 
daha çox 
Mikroelementlərə tələbat səviyyəsi onların bitkidə fizioloji rolundan və növün bioloji 
xüsusiyyətlərindən artıq dərəcədə asılıdır. Məsələn, bor ötürücü – damarlı sistemin daha yaxşı 
inkişaf etməsinə şərait yaradır. Bor çatışmadıqda kətanda damarlı dəstənin inkişafı zəif olur və lif 
aşağı keyfiyyətli olur. Kökümeyvəli bitkilər fotoassimlyatların böyük miqdarını yarpaqlardan 
kökümeyvəyə ötürür (keçirir). Borun çatışmaması və ötürücü–damarlı sistemin zəif inkişaf etməsi 

---

27 
zaman sulu karbonlar kökümeyvəyə yavaş-yavaş axır, onların məhsuldarlığı aşağı enir, lakin çox 
vaxt bitki ötürücü - damar sistemi funksiyasının pozulmasından özəl çürümə xəstəliyinə tutulur.
Oxşar funksiyanı bor elementi paxlalılar ailəsinin bitkilərində yerinə yetirir. Hava azotunun 
bioloji yolla təsbit olunması fotosintez prosesində toplanmış günəş enerjisinin hesabına gedir. Bitki 
yarpaqlardan simbiotik sistemin energetik mərkəzinə bir hektara min kiloqramlıq sulu karbonlar 
ötürür, bundan ötrü yaxşı inkişaf etmiş ötürücü-damarlı sistem lazımdır. Onun zəif inkişafı zamanı 
bor elementinin çatışmaması nəticədə hava azotunun təsbit olunması zəifləyəcək və bitki azot 
çatışmazlığını hiss edəcək. 
Cədvəl 9