Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Torpağın hazırlanması və əhənglənməsi. 
Turş torpaqlarda mineral qida elementləri bitki 
üçün daha az əlçatandır, onların istifadə əmsalı zəif turş və neytral torpaqlara nisbətən olduqca 
aşağıdır. Beləliklə, turş torpaqlarda tarla bitkilərindən yüksək məhsul götürmək üçün birinci və əsas 
aqrotexniki üsul – əhəngləmədir.
Əgər nəzərə alsaq ki, 1 ton CaCO
3
verən zaman orta hesabla pH
duz
0,1 vahid yerini dəyişir, 
onda pH 4,5-dən pH 5,5-ə qədər dəyişmək üçün 1 hektara 10 ton, lakin qatışıqları və əhəng 
materialının nəmliyini nəzərə alsaq hektara 12 tona yaxın əhəng vermək lazımdır. Orta hesabla 1 
ton əhəng materialına enerji sərfi 8,5 QCol, ancaq bütün normaya (12 ton) – 102 QCol/ha təşkil 
edir.
Bu halda enerji sərfi növbəli əkinin rotasiyası ərzində artıqlaması ilə xərcini ödəyir, əgər 
əhəng ilə gübrələmədə aşağıdakı şərtlərə riayət olunarsa: 
- əhəng materialı narın üyüdülmüş olmalıdır, nə qədər ki, hər bir toz zərrəsi öz səthi ilə işləyir 
bu onların ümumi fəal sahəsini artırır; 
- dalğavarı nəticədən qaçmaq üçün əhəngi tarlaya bərabər paylamaq lazımdır, çünki, sonradan 
düzəltmək mümkün deyil; 
- əhəngin verilməsinin arxasınca əhəngi torpaqla qarışdırmaq üçün iki iz üzləmə aparmaq 
lazımdır; 
- əkin qatı üzrə əhəngin bərabər paylanması üçün eləcədə ön kotancıqsız kotanla arxasınca 
gələn dərin kultivasiya ilə şum aparılması tələb olunur; 
- əhəngi soyuq torpağa və eləcə də qarın üzərinə vermək olmaz. 
Əhəngləmə yazda qısa gün bitkilərinin əkininə qədər, yayda birillik bitkilərin yaşıl kütləsinin 
yığımından sonra, faraş kartof yaxud payızda dənli taxıl bitkilərinin yığımından sonra həyata 
keçirilir.
Kövşənliyin üzlənməsi əsas bitkinin məhsulu yığılan kimi dərhal həyata keçirilir. 
Qranulometrik tərkibi ağır olan torpaqlarda ağır diskli malalardan yaxud gavahınlı üzləyicilərdən 
istifadə edilir.
Üzvi gübrə hektara 30-60 ton normada üzləmədən əvvəl yaxud sonra verilir. Əsas tələbat 
onun tarlaya bərabər paylanmasıdır. Ehtiyac olduqda üzvi gübrə ilə birlikdə fosfor-kalium gübrəsi 
verilir. Payız şumu gübrəni tarlaya yaydıqdan sonra üzvi gübrənin tərkibindəki azotun itkisinə yol 
verməmək üçün dərhal ön kotancıqlı kotanla həyata keçirilir. 
Payız şumunun ən yaxşı vaxtı avqustun axırı sentyabrın əvvəlləridir. Qalan isti dövrlərdə üzvi 
qalıqların minerallaşması başlayır.
Payız şumunun yazda malalanması (nəmlik itkisinin qarşısını almaq) zamanı, elə ki torpağın 
üst qatının nəmliyi TRT 100% -dan aşağı enir bu halda traktor tarlada iz saxlamır. 
Payızlıq taxılların və çoxillik taxıl otlarının payızda azotla yemləndirilməsi üfüqi və şaquli su 
axarları dayandıqdan sonra yerüstü aqreqatlarla həyata keçirilir.
Payızda bitkilərin inkişafca ötüb keçməsi zamanı boy nöqtəsini şəffaflaşdırmaq üçün 
payızlıqların malalanması həyata keçirilir.
Yazda əkilən bitkilər üçün azot gübrəsi səpinqabağı kultivasiya altına verilir. Gübrə norması 
torpağın təbii münbitlik dərəcəsindən, bitkinin bioloji xüsusiyyətlərindən və planlaşdırılmış 
məhsulun səviyyəsindən asılıdır.
Denitrifikasiya prosesinin hesabına azotun qaz şəklində itirilməsindən qaçmaq üçün gübrə 
sahəyə səpildikdən (dağıdıldıqdan) sonra təcili olaraq kultivasiya həyata keçirilir. Erkən yazda

---

40 
səpilən bitkilər üçün payız şumu malalanmır, ancaq tarlaya çıxmaq mümkün olduqda azot 
gübrəsinin verilməsi torpaq becərən 
RVK 
tipli aqreqatlarla aparılır. Torpağın bu cür becərilməsinin 
arxasınca səpin aparılır. 
Yazda gec səpilən bitkilər üçün nəmlik itkisinin qarşısı alındıqdan 7-10 gün sonra alaq otlarını 
məhv etmək üçün tarlaya kultivasiya çəkilir, ancaq həm də bir həftədən sonra səpinqabağı 
kultivasiya həyata keçirilir. Xırda toxumlu bitkilər altında olan yüngül qranulometrik tərkibli 
torpaqlarda səpinqabağı tapanlama həyata keçirilir, əgər səpinqabağı kultivasiya zamanı herik 
kultivatorlarından istifadə edilirsə, ancaq əks halda