Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Bioloji xüsusiyyətləri.
Uzun lifli kətan üçün yazın və yayın mülayim temperaturu, növbə ilə 
yağan yağışları və açıq havası əlverişlidir. Kətanın toxumu 3-5 
0
C temperaturda cücərməyə başlayır. 
Onun cücərtiləri mənfi 4 
0
C-yə qədər şaxtalara dözürlər. Toxumun fəal cücərməsi və çıxışların 
alınması, torpaqda toxumun basdırılma dərinliyində 7-9 
0
C temperatur olduqda qeydə alınır. Uzun 
lifli kətan üçün faydalı temperatur cəmi səpin-cücərti dövründə 60 
0
C, cücərti-çiçəkləmənin 
başlanğıcı 418-440 
0
C, çiçəkləmədən qutucuqların qonurlaşmasına qədər 410 
0
C-dir. Bitkinin 
inkişafı üçün optimal temperatur 15-18 
0
C-dir. İsti havalar gövdənin hündürlüyünü ləngidir. Bitkini 
xüsusən lazımi miqdarda nəmliklə təmin etmədikdə artıq o, 22 
0
C temperaturda boy artımına görə 
əziyyət çəkir. 
Uzun lifli kətan nəmliyə çox tələbkardır. Onun suya tələbatı qönçələmə və çiçəkləmə 
dövründə xüsusən böyükdür. Torpaq nəmliyi TRT 70%-i həddində olduqda o daha yaxşı inkişaf 
edir. Uzun lifli kətanın nəmliyə tələbatı eyni zamanda onun inkişafının müxtəlif fazalarda 
müxtəlifdir. Toxumun şişməsi üçün öz kütləsindən 100%-ə qədər artıq nəmlik tələb olunur. Optimal 
torpaq nəmliyində (10 sm qatda 10-20 mm) cücərtilər bir bərabərdə alınır, çiçəkləmə fazasına qədər 
nəmliyə tələbat artır və məhsuldar nəmlik ehtiyatı 0-20 sm qatda 30 mm və daha artıq olduqda 
böyümə normal gedir. Kətan bitkisi torpaqda nəmlik artıq olduqda dözmür və qrunt sularının 
səviyyəsi səthə yaxın olan ərazilərdə pis nəticələnir. Eləcə də yetişmə zamanı yağıntıların artıq 
düşməsi arzuedilməzdir, belə ki, onun hesabına bitkilərin yatmasına və müxtəlif xəstəliklərin 
inkişaf etməsinə səbəb olur. Kətanın transpirasiya əmsalı 400-430-a bərabərdir.
Uzun lifli kətan uzun gün bitkisidir. Güclü günəş işığı gövdələrin şiddətli budaqlanmasına, 
uzun lif məhsuldarlığının aşağı düşməsinə və onun keyfiyyətinin pisləşməsinə səbəb olur.
K. A. Timiryazev qeyd etmişdir ki, münbit torpaqlarda kətan daha nazik və elastiki lif 
məhsulu verir. Onun üçün mədəniləşdirilmiş gilli və gillicəli torpaqlar daha yaxşı hesab olunur. Ən 
əlverişli torpaq məhlulunun reaksiyası pH=5,0-6,5-dir.
Uzun lifli kətanın kök kütləsinin 80%-i 0-20 sm torpaq qatda, 14-18%-i 21-60 sm-lik qatda, 3-
6%-i isə 51-100 sm-lik qatda yerləşir. Ona görə də məhsulun 80%-dən çoxu 0-20 sm-lik qatdakı 
nəmlik və qida maddələrinin hesabına formalaşır. Kətan üçün humusun miqdarı 2%-dən az 
olmayan, 100 qram torpaqda asan hidroliz olunan azat 10 mq, fosfor və kalium 10-15 mq , həcmi 
kütləsi 1,3 q/sm
3
olan torpaqlar daha əlverişlidir.
Qumlu və qumsal torpaqlar kətan üçün az yararlıdır. Ağır gillicəli və torflu turş torpaqlar da 
kətan üçün az yararlıdır. 
Kətanın aşağıdakı xarakterik inkişaf fazaları vardır: cücərti, iynəyə bənzər yarpaqlar, 
qönçələmə, çiçəkləmə, yetişmə. 
Cücərmə fazasında bitki iki ləpə yarpaqları və onların arasındakı kiçik tumurcuqdan ibarət 
olur. İynəyə bənzər yarpaqlar fazada bitkinin hündürlüyü 10 sm-ə çatır və 5-7 cüt həqiqi yarpaqlar 
əmələ gəlir. Bu iki faza gövdənin yavaş boyatması və kök sisteminin sürətli inkişafı ilə xarakterizə 
olunur. Sonra kətanda sürətlə boy atma (artım sutkada 5-7 sm) dövrü başlayır, qönçələmənin 
başlanğıcına qədər 12-20 gün davam edir, daha sonra bitkinin boyatması (sutkada 0,5-1 sm) 

---

331 
əhəmiyyətli dərəcədə zəifləyir, ancaq vegetasiyanın sonunda demək olar ki, dayanır. Yetişmə 
zamanı kətanın gövdəsinin odunlaşması və qutucuqlarda toxumların formalaşması sürətlə gedir.
Yağlıq kətan uzun lifli kətana nisbətən xüsusən yetişmə dövründə istiliyə tələbkardır. Nəmliyə 
çox tələbat göstərən deyil. Yağlıq kətan üçün ən yaxşı torpaqlar alaq otlarından təmiz qara torpaqlar 
hesab olunur.