Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Torpaqda mütəhərrik ağır metalların yol vərilən qatılığı mq/kq 
 
Metallar
Yol verilən qatılıq 
Metallar
Yol verilən qatılıq 
Xrom
60 
Kadmium 
5 
Kobalt 
50 
Qalay
20
*
Nikel 
40 
Barium 
150
*
Mis 
30 
Civə 
2
*
Sink 
230 
Qurğuşun
32
*
Arsen 
20
* 
Sürmə 
4,5
*
Molibden
30 
Marqans 
1500
*
•
ümumi miqdarı 

---

59 
- tərkibi ağır metallardan ibarət mineral gübrələrin istifadəsini istisna etmək; 
- bu elementləri minimum dərəcədə mənimsəyən bitkiləri seçmək; 
- ərzaq və yem məqsədilə becərilən bitkilər üçün sahələri müəyyən etmək;
- şiddətli çirklənmiş sahələrdə bitkiləri toxum və texniki emal məqsədilə becərmək olar; 
- ayrı-ayrı bitkilərin məhsulunda ağır metalların miqdarının proqnozunu tərtib etmək. 
Məhsullarda ağır metalların miqdarı üzərində nəzarəti mütəmadi olaraq keçirmək zəruridir. 
Cədvəl 15 
Torpaqda ağır metalların tərkib səviyyəsi, mq/kq (Hollandiya) 
 
Ağır metallar
Qatılıq
Fon (A) 
Yüksəldilmiş (B) 
Hədd (C) 
Barium 
200 
400 
2000 
Kadmium 
1 
5 
20 
Kobalt 
20 
50 
300 
Mis 
50 
100 
500 
Molibden
10 
40 
500 
Arsen 
20 
30 
50 
Nikel
50 
100 
500 
Qalay
20 
50 
300 
Civə
0,3 
2 
10 
Qurğuşun 
50 
150 
600 
Xrom
100 
250 
800 
Sink
200 
500 
3000 
Cədvəl 16 
Qida məhsullarında ağır metalların yol verilən qatılıq həddi, mq/kq (Rusiya Federasiyası) 
 
Məhsullar
Xrom 
Nikel 
Mis 
Sink 
Arsen 
Dən 
0,2 
0,5 
10 
50 
0,2 
Yarma 
0,2 
0,5 
10 
50 
0,2 
Un 
0,2 
0,5 
10 
50 
0,2 
Nişasta 
0,2 
0,5 
- 
50 
0,2 
Təzə tərəvəz 
0,2 
0,5 
5 
50 
0,2 
Təzə tərəvəz konservləri
0,2 
0,5 
5 
50 
0,2 
Təzə meyvə
0,2 
0,5 
5 
50 
0,2 
Təzə meyvə konservləri 
0,2 
0,5 
5 
50 
0,2 
Təzə giləmeyvə
- 
0,5 
5 
50 
0,2 
Təzə giləmeyvə konservləri 
- 
0,5 
5 
50 
0,2 
Təzə göbələk
- 
0,5 
- 
- 
- 
Çörək
0,2 
- 
10 
50 
0,2 
Nitratlardan azad bitkiçilik məhsullarının istehsalı.
Ekoloji təmiz məhsulların əsas 
göstəricilərindən biri də yol verilən həddi (YVH) aşmayan nitratların miqdarıdır. Nitratlar – 
bitkilərin qidalanması üçün mineral azotun başlıca formalarından biridir. Bitkilər özlərinə ziyan 
vurmadan onu öz vegetativ orqanlarında ehtiyat kimi gələcək üçün toplaya bilirlər. Azotun 
ammonium formasının artıqlığı bitkilər üçün zəhərdir, onu bitkilər nitratlar formasına çevirirlər. 
İnsan və heyvanlar üçün azotun ammonium forması zərərsizdir, ancaq azot oksidləri (nitrit, 
nitratlar), xüsusilə də yüksək qatılıqlarda çox təhlükəlidirlər.
Birincisi
, onlar qanda hemoqlobini dövrəyə (blokada) alırlar. Bununla da orqanların oksigenlə 
təchiz olunması zəifləyir, insan orqanizminin bəzi sistemlərinin fizioloji funksiyaları pozulur, 
heyvanlarda dölün inkişafı pozulur ki, bu da bala atma (bala salma) ilə nəticələnir. 
İkincisi,
insan və heyvan orqanizmində nitratlar nitritlərə qədər, onlar da hiponitritlərə sonra 
isə güclü kanserogen təsirə malik nitrozoaminlərə qədər bərpa olunurlar. Odur ki, uzun illər ərzində 
yüksək normalarda azot gübrələri tətbiq olunan rayonlarda onkoloji xəstəliklərə, az normalarda 

---

60 
istifadə olunmuş rayonlara nisbətən daha çox rast gəlinir. Yaşlı insan üçün nitratların yol verilən 
sutkalıq dozası 300-325 mq (NO
3)
qədərdir. 

Təbii münbitliyi ilə fərqlənən torpaqlarda bitkilərdə yol verilən həddən artıq konsentrasiyalarda 
nitratların toplanması baş vermir, ona görə ki, belə torpaqlarda onlar heç vaxt artıq miqdarlarda 
olmurlar. Lakin, belə azotla zəif təmin olunmuş torpaqlarda tarla bitkilərinin yalnız aşağı səviyyəli 
məhsullarını əldə etmək mümkündür. 
Əhalinin sürətlə artımı və əkin sahələrinin durmadan azalması fonunda hər insanın payına 
düşən istehlak normasının artması bitkiçiliyin intensivləşdirilməsini, bütün tarla bitkilərinin 
məhsuldarlığının kəskin surətdə yüksəldilməsi zərurətini şərtləndirir. Bu isə bitkilərin azotla yüksək 
təminatı ilə mümkündür.
17 və 18 saylı cədvəllərdə
müxtəlif ərzaq məhsulları, yemlər və xammalın tərkibində nitratların 
müvəqqəti yol verilən səviyyəsi göstərilmişdir. 
Cədvəl 17