Ingenerlik geodeziyasi

4.2. Nivelirlash turlari
Nuktalarning otmetkasini aniklash uchun avvalo nuktalar orasidagi nisbiy 
balandlik aniklanadi. Ikki nukta orasidagi nisbiy balandlikni aniklashga nivelirlash 
deyiladi
Nivelirlash 6 turga bo`linadi va ular qo`yidagilar:
1.
Geometrik
- gorizontal kurish nuri yordamida nicbiy balandlik aniklanadi;
2.
Trigonometrik
- ulchangan kiyalik burchagi va masofa orkali nisbiy balandlik 
xisoblanadi;
3.
Barometrik
- nuktada atmosfera bosimi bilan balandlik orasidagi boglanishni 
aniklashga asoslanadi, barometrlarda amalga oshiriladi;
4.
Gidrostatik
– tutash idishlarda suyuklik satxining baravar turishiga asoslanadi;
5.
Mexanik
– shovun ta`siriga asoslangan moslamali nivelir avtomatlar yordamida 
bajariladi;
6.
Fotogrammetrik
–fotosuratlarni stereoskopik ishlaydigan maxsus asboblarda 
amalga oshiriladi.
Yukorida kursatilgan nivelirlash turlaridan eng kup qo`llaniladigani va anig`i 
geometrik nivelirlash usulidir, trigonometrik nivelirlash asosan topografik 
s`yomkalarni bajarishda kullaniladi.
Geometrik nivelirlashda
- gorizontal kurish nuri yordamida nisbiy balandlik 
aniklanadi. Geometrik nivelirlashning o`rtadan va oldinga nivelirlash usullari mavjud.

---

1
3
82-
rasm. O`rtadan geometrik nivelirlash 
83-rasm. Oldinga geometrik nivelirlash 
O`rtadan nivelirlash usulida a) B nuktani A nuktadan h nisbiy balandligini 
aniklash uchun ular urtasiga nivelir o`rnatiladi va bu nuktalarda tikib qo`yilgan 
reykalardan tegishlicha orkadan a va oldindan b sanoqlar olinadi 82-rasm, a -ga kura 
nisbiy balandlik.
h = a - b (1)
Agar a 
›
b bulsa, nisbiy balandlik musbat va aksincha, teskari yunalishda 
nivelirlansa, sanoklar nomi o`rni almashib a 
‹
b va nisbiy balandlik manfiy buladi. A 
nuktaning balandligi NA ma`lum bulganda V nuktaning balandligi NV kuyidagi ikki 
formula yordamida xisobla:
1. Nisbiy balandlik orqali

---

1
3
NV = NA + h (2)
Ya`ni keyingi nuktaning balandligi oldingi nuktaning balandligiga nuktalar 
orasidagi nisbiy balandlik qo`shilganiga teng.