Raqamli mobil aloqa

Nazorat savollari:
1. To‘rtinchi avlod mobil aloqa (4G) tizimlariga tavsif bering.
2. 4G avlod tarkibiga qanday texnologiyalar kiradi (yoki kirishi 
taxmin qilinmoqda)?
3. To‘rtinchi avlod texnologiyalarining uchinchi avlod tex-
nologiyalaridan asosiy farqlari nimada?
4. 4G tarmoqlarida qanday ko‘p sonli ulanish (kanallarni mul-
tiplekslash) texnologiyasi, qanday modulyatsiya usullari va anten-
na texnologiyalaridan foydalanish ko‘zda tutilgan? 
5. Dunyoning turli mintaqalarida 4G tarmoqlarining hozirgi 
rivojlanish holati qanday?

---

119
8-bob. HARAKATDAGI RADIOALOQA TIZIMLARI 
RIVOJLANISHINING TAHLILI
8.1. Harakatdagi radioaloqa tizimlari rivojlanishining
tavsifi va tarixi
Harakatdagi radioaloqa tizimlari (HRT) hozirgi vaqtda taqdim 
etiladigan xizmatlar sifati va hajmining kengaytirilishi hisobiga, 
ularning ommaviylashishi va foydalanuvchilarning individual 
talablariga moslashtirilishi hisobiga keskin sur’atlarda rivojlan-
moqda. Yangi imkoniyatlarning ishlatilishi ham mavjud tarmoq-
larning takomillashtirilishi hisobiga, ham global tarmoq infra-
tuzilmasini yaratish bilan bog‘liq yangi texnik yechimlar 
ning 
ishlatilishi hisobiga ta’minlanadi. O‘z o‘rnida HRT tizimlari 
ham konvergensiya, universallashish va ichki raqobat jarayon-
larini boshdan kechirmoqda. Shu asnoda, ba’zi bir xizmat tur-
lari o‘z umrini o‘tab sahnadan ketmoqda (masalan, “peydjing” 
personal radiochaqiruv tizimlari), boshqalari o‘zining funksional 
imkoniyatlari bilan alternativ xizmatlarga yaqinlashib bormoqda 
(masalan, sotali va tranking aloqalar), uchinchi holatda esa, bir 
xizmat ikkinchisining bozorini qamrab olmoqda (masalan, sotali 
va yo‘ldosh aloqa tizimlari) va hokazo. “Xohlagan xizmatni” 
(ya’ni, nutq, ma’lumot, multimedia xizmatlari), “xohlagan joy-
da” (global ko‘lamlarda) va “xohlagan vaqtda” (ishda, uyda, 
dam olishda, yo‘lda) taqdim etishga qodir bo‘lgan ko‘p qamrovli 
aloqa tizimining konsepsiyasi bugungi kunda muayyan qirralar-
ga ega bo‘lmoqda. Lekin yangisini qurish uchun eskisini bilish 
zarur bo‘lgani kabi, bu tizimlarda bugungi kunda amalga osha-
yotgan jarayonlarni yaxshi tushunish uchun HRT tizimlarining 
tug‘ilish manbalari va rivojlanishini yodga olish ham foydadan 
xoli emas. Shu maqsadda mazkur bobda o‘z rivojlanishini davom 
ettirayotgan HRT tizimlariga qarashli professional mobil aloqa 
(tranking), sotali aloqa, yo‘ldoshli aloqa va simsiz telefoniya ra-
dioaloqa turlari bilan tanishib chiqamiz. 

---

120
Professional mobil radioaloqa (PMR) turi bugungi kunda tran-
king radioaloqa tizimlari sifatida ma’lum bo‘lib, HRT tarkibida 
eng “keksa” hisoblanadi. Bu aloqa turi o‘tgan asrning 30-yillari-
da paydo bo‘lib, yetmish yildan ortiq vaqt davomida insoniyat-
ga xizmat qilib kelmoqda. Ma’lumki, PMR tizimlariga jamiyat 
xavfsizligi xizmatlari va huquq tartibini muhofaza qilish uchun 
turli vakolatli tarmoqlar (tez tibbiy yordam va favqulodda vazi-
yatlar bo‘yicha, munitsipial va transport xizmatlari, yirik indus-
trial obyektlar va boshqalar) kiradi. Qabul qilingan xalqaro klassi-
fikatsiya bo‘yicha PMR tizimlarining ikki sinfi, ya’ni professional 
mobil radioaloqa tizimlari — PMR 
(ingl. Professional (Private) 
Mobile Radio)
va umumiy foydalanish mobil radioaloqa tizim-
lari – PAMR 
(ingl. Public Access Mobile Radio)
mavjud. Birinchi 
sinfdagi tizimlar bir foydalanuvchi yoki foydalanuvchilar guruhi 
tasarrufida bo‘ladi va umumiy foydalanish tarmoqlariga chiqish 
imkoniyatiga ega bo‘ladi, lekin tijoriy xizmatlarni ko‘rsatmaydi. 
PMR tizimlarining ikkinchi sinfi esa ko‘plab foydalanuvchilarga 
korparativ asosda UFTT (PSTN) tarmoqlariga chiqish imkoniya-
tini beradi va operator tomonidan yaratiladi.
Tranking rejimida ishlaydigan PMR tizimlarining farqli o‘zi-
ga xos xususiyati – bu umumiy boshqarish shinasi yordamida 
bir-birlari bilan bog‘langan bir nechta retranslyatorlardan iborat 
saytning (retranslyatsiya punktining) mavjud chastota resursidan 
umumiy foydalanish hisobiga radiochastotalarni samarali ishlatish 
qobiliyatidir. Shuningdek, PMR tizimlarida radioefirni “yengil-
latishga” abonent radiostansiyasining uzatkichi doimiy ravishda 
emas, balki faqat maxsus tugma – tangenta