Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

«Vata» 
- «Vata» atamasiga bog‘lanadi.
O‘zbek dehqonlarining an’anasiga ko‘ra, bug‘doyni 
o‘rib-yig‘ib olgandan keyin, yanchiq paytida 
«Chosh 
qurdi», «Chosh oshi», «Xirmon oshi», «Choshning 
belini bog‘lash», «Haqullo»
kabi marosimlar o‘tkazilgan. 
Bug‘doy o‘rilgach, dehqonlar arava-ulov bilan g‘aramlarni 
xirmon joyiga tashiganlar. G‘alla tashishda ishtirok etadigan 
yigitlar aravalarda g‘aramlarni tashiyotib, «Havvor-havvor» 
qo‘shig‘ini ijro etishgan:
Ko‘z tegmasin sayrog‘ingga, havvor-havvor, 
Tosh tegmasin tuyog‘ingga, havvor-havvor, 
Asta-asta jebalagin, havvor-havvor, 
Quvvat bersin oyog‘ingga, havvor-havvor, 

---

– 58 –
– 59 –
Uzoq yo‘lda hamrohim, havvor-havvor, 
Og‘ir yukdan hinqillab, havvor-havvor, 
Sola bersam cho‘qqingga, havvor-havvor, 
Yo‘rg‘alagin zing‘illab, havvor-havvor.
Bir joyga to‘plangan bug‘doy g‘aramlarini yanchish 
ishi boshlanadigan kunni qashqadaryolik dehqonlar 
«ayaq 
qo‘shdi»
deb atashgan. Xirmonga uyulgan g‘aramlarni 
yanchgandan keyin choshni somondan ajratish uchun 
xirmon sovurayotgan dehqonning yoniga kelgan kishilar 
xirmonchining ishi yengillashsin uchun «Xirmonga baraka, 
xirmonga!», «Mo‘lchilik-ko‘lchilik», «Ko‘p bersin, kam 
qilmasin» deydilar.
e) 
Kuzgi marosimlar folklori janrlari:
«qovun sayli». 
Xalqimizning kuzgi mavsumiy marosim folklori tizimida 
polizlarda turfa qovunlar g‘arq pishgan paytda o‘tkaziladigan 
«qovun sayli» alohida o‘rin tutadi. Chunki o‘lkamizda 
qovunning xilma-xil navlari o‘stirilgan bo‘lib, mirishkor 
dehqonlar bunday sayillarda o‘zlari yetishtirgan yangi 
navlarni, eng mazali qovunlarni namoyish etishgan. 
«Qovun sayli» mamlakatimizning deyarli barcha 
viloyatlarida an’anaviy tarzda o‘tkazib kelingan. Bu 
sayilda turli-tuman qovunlar namoyish etilgan, yigitlar 
va o‘smir bolalar «qovun-qovun» o‘yinini o‘ynaganlar. 
Bunda o‘yinchilar ikkiga bo‘linib, bir-birlariga qovunlarni 
otib, ularning shirinligi, tilimi tilni yorishini qo‘shiq qilib 
kuylashgan. Aytishuv shaklidagi bu qo‘shiqning har bir 
to‘rtligi «Qovun-qovunlar dedim» an’anaviy takrorlanuvchi 
misra bilan boshlanib, keyingi misralarda istalgan qovun 
nomini qo‘shib ijro etilavergan:

---

– 59 –

Qovun-qovunlar dedim, 

Mazali qovunlar dedim, 

Ey shirinnovvot dedim, 

Gurvak qovunlar dedim.

Qovun-qovunlar dedim, 

Shirin qovunlar dedim, 

Oq bekzodi, ko‘k bekzodi, 

Qariqiz qovunlar dedim.

Shirinnovvot qovunimiz, 

Mazasidan tomadi bol, 

Farhod bo‘lib bellashamiz, 

Shirin bo‘lib ko‘nglimiz ol.

O‘ynang qizlar, o‘ynang qizlar, 

Bog‘da gulday yashnashaylik, 

Shirin novvot bir bahona, 

Oshiq ko‘nglin xushlashaylik.
Xorazm viloyati tumanlarida esa «Qovun sayli»da 
an’anaviy «Shirinnovvot» o‘yini o‘ynalgan. Bu o‘yinni 
o‘ynash uchun katta ayvoni bor uy tanlangan va yigit-
qizlar har xil qovunlarni olib shu uyga yig‘ilishgan. Yigitlar 
qovunlarni ko‘tarib tomga chiqishgan va ayvon tepasidan 
ipga bog‘langan qovunlarni pastda turgan qizlar tomonga 
tushirishgan. Qizlar ilib olish uchun qo‘l cho‘zishganda ular 
ipni yuqori tortganlar. Shu tariqa o‘yin davom ettirilgan va 
yigit-qizlar tomonidan lapar usulida qo‘shiq aytilgan.