Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| – 110 –
– 111 – 6-MAVZU. ROMANIK DOSTONLARNING G‘OYAVIY-BADIIY XUSUSIYATLARI Reja: 1. Romanik dostonlarning o‘ziga xosligi. 2. «Go‘ro‘g‘li» dostonlari romanik dostonlarning mumtoz namunalari sifatida. 3. «Kuntug‘mish» dostonining g‘oyaviybadiiy xusu siyatlari. 1. Romanik dostonlarning o‘ziga xosligi. Romanik dostonlar o‘zbek xalq baxshilari repertuaridagi epik namunalarning eng katta guruhi hisoblanadi. V.M.Jirmunskiy va H.Zarifovlar «romanik» atamasiga sevgi-muhabbat romantikasi va oshiqlarning bu yo‘ldagi qahramonona sarguzashtlardan hikoya qiluvchi, Yevropdagi «xalq romanlari», «xalq kitoblari» uyg‘un keluvchi epos tiplariga nisbatan qo‘llashni ma’qul ko‘rishgan va bu atama o‘zbek folklorshunosligi tomonidan qabul etildi. 1 Romanik dostonlar mag‘zida ajdodlarimizning ozod va obod mamlakat, tinch va farovon hayot, sof sevgi va barqaror do‘stlik, mardlik va jasorat haqidagi yuksak ideallari o‘zining badiiy ifodasini topadi. Orzu va ideal hamisha qo‘l yetmas mavodek real hayotdan yuqorida turadi. Shu sababli romanik dostonlar syujeti aniq bir tarixiy voqea yoki shaxs nomi bilan bog‘liq holda izohlanmaydi. Ular idealdagi voqea-hodisalar, obrazlar faoliyati bilan bog‘liq holda kechadi. Mana shundan kelib chiqilsa, romanik dostonlarga xos yetakchi xususiyat ko‘zga tashlanadi. O‘zbek folklorshunosligida romanik dostonlar epos 1 Жирмунский В. М., Зарифов Х. Т. Узбекский героический эпос. – М.: ГИХЛ. 1947. – C. 133. – 111 – tadrijiy taraqqiyotining qahramonlik tipidan keyingi bosqi- chida rivoj topgan mustaqil badiiy-struktural hodisa sifatida yuzaga keldi, deb baholanadi. T.Mirzayev qayd etishicha, romanik dostonlarning syujeti o‘zaro yaqin kelib, ularda g‘oyibona oshiq bo‘lgan qahramon go‘zal qizni izlab safarga otlanadi, ajoyib- g‘aroyib hodisalarni, qiyin sarguzashtlarni boshidan kechiradi, g‘ayritabiiy kuchlar bilan to‘qnash kelib, barcha qiyinchiliklarni yengib, o‘z maqsadiga erishishidan hikoya qiladi. Chindan ham olim ta’kidlaganidek, doston voqealari hashamatli saroylarda, shovqinli bozorlarda, sehrli bog‘larda, tilsimli qo‘rg‘onlarda, vahimali g‘orlarda, qo‘rqinchli yer va suv osti yo‘llarida kechadi 1 . Biroq bu dostonlarning har biri kompozitsion qurilishi, obrazlari, motivlarining ishlanishi, xarakter va mazmunlari jihatidan mustaqil shaklda namoyon bo‘ladi, har birining spetsifik xususiyati, har birida o‘ziga xos badiiy zavq bor. Fantastik voqea va sarguzashtlar girdobida murakkab ijtimoiy voqelikni uning barcha real tafsilotlari, ikir-chikir va qarama-qarshiliklari bilan tasvirlash romanik dostonlarga xos sodda realizmni tug‘dirdi. Hayotiy-maishiy xarakterdagi bunday realistik mavzu xalq yumori va didaktikasi xususiyatlari bilan mahkam bog‘liqdir 2 . Lirik yo‘nalishning birinchi planga chiqib, tasvirning intim tus olishi, yozma adabiyot ta’sirining sezilmas darajada ularning ichki taraqqiyoti bilan organik birlashib ketganligi romanik dostonlar uslubini belgilaydi, ya’ni romanik dostonlarda tasvirlangan ijtimoiy voqelik, yangi mavzular yangi formalarni ham keltirib chiqaradi. Romanik dostonlarni tadqiq etgan S.Mirzayeva ularning syujeti nuqtai nazaridan ikki turini ajratib ko‘rsatadi. Birinchi 1 Мирзаев Т. Достон. Ўзбек фольклорининг эпик жанрлари. - Т.: Фан, 1981. -Б.10-24. 2 Жирмунский В. М., Зарифов Х. Т. Узбекский героический эпос. М.:ГИХЛ,1947. – C. 303 . |