Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. «Kuntug‘mish» dostonining g‘oyaviy-badiiy xusu- siyatlari.
| – 124 –
– 125 – «Intizor», «Bo‘tako‘z», «Qunduz bilan Yulduz», «Zulfizar bilan Avaz» «Gulixiromon», «Malika ayyor», «Mashriqo» va boshqalar) turkumining bosh qahramonidir. Bu dostonlarning asosini Avazxonning turli afsonaviy mamlakatlar go‘zallarini olib kelish uchun ko‘rsatgan bahodirliklari tashkil etadi. Hasan va Avaz kichik turkumlari Go‘ro‘g‘li, G‘irot, qirq yigit, doimiy traditsion obrazlar (Ahmad Sardor, Soqibulbul, Hasan Ko‘lbar, Hasan Chopson, Hasan Yakdasta va boshqalar), Chambil yurti orqali «Go‘ro‘g‘li» turkumiga birlashadi. Nasliy turkumlik doirasida yuzaga kelgan navbatdagi dostonlar Go‘ro‘g‘lining nevaralari – Nurali va Ravshanlar- ning nikoh safarini tasvirlovchi asarlar («Nurali», «Ravshan») bo‘lib, bu qahramonlar faqat bir doston doirasidagina harakat qiladilar. Ayrim joylarda (Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlarida) Nuraliga bir necha doston bag‘ishlangan, ya’ni bu joylarda Nurali ancha ommalashgan. Nasliy turkumlanishning so‘nggi halqasini Go‘ro‘g‘lining evarasi (Nuralining o‘g‘li) Jahongir haqidagi epik rivoyat tashkil etadi. «Go‘ro‘g‘li» turkumi «Go‘ro‘g‘lining g‘oyib bo‘lishi» yoki «Shahidnoma» dostoni bilan yakun topadi. Go‘ro‘g‘li dostonlarining syujet qurilishi, badiiyati, an’anaviy epik klishelari va boshqa jihatlari ma’lum dostonchilik doirasida o‘ziga xos ravishda namoyon bo‘ladi va o‘zbek epik ijodining boyligini ko‘rsatadi. 3. «Kuntug‘mish» dostonining g‘oyaviy-badiiy xusu- siyatlari. Ergash Jumanbulbul o‘g‘lidan yozib olingan «Kuntug‘mish» dostoni syujeti, kompozitsion qurilishi jihatidan o‘zbek xalq dostonchiligida favqulodda o‘rin tutadi. Doston Ergash Jumanbulbul o‘g‘li, Nurman Abduvoy o‘g‘li, Islom Nazar o‘g‘li, Bekmurod Jo‘raboy o‘g‘li, Egamberdi Ollomurod o‘g‘li kabi baxshilardan yozib olingan. Umumiy – 125 – epik rivoyat, syujet va motivlari jihatidan bir-biriga o‘xshash bo‘lgan bu variantlar orasida Ergash shoir nusxasi 1 badiiy go‘zalligi, kompozitsion pishiqligi bilan ajralib turadi. Zulm va zo‘rlik bilan bir-biridan ajratilgan oshiq-ma’shuqlar taqdiri, adolatsiz zamon to‘fonida ota-onasidan va bir-biridan ajralib qolgan egizaklar sarguzashti Ergash shoir variantida turli-tuman ijtimoiy hodisalar fonida nihoyatda konkret va real tasvirlangan. Bu variant dastlab Buyuk Karimov tomonidan nashrga tayyorlanib, Hodi Zarifning so‘z boshisi bilan chop etildi 2 , so‘ng Hodi Zarif tomonidan nisbatan to‘la nashri amalga oshirildi 3 . Dostonning boshqa variantlaridan Bekmurod Jo‘raboy o‘g‘li nusxasi Z. Husainova tomonidan nashrga tayyorlanib, M. Saidov so‘z boshisi bilan bosilgan 4 . Dostonning Ergash shoir va Nurman Abduvoy o‘g‘li nusxalari asosida Hodi Zarif tomonidan tuzilgan yig‘ma (сводный) varianti ham bor. Doston «No‘g‘oy podsholaridan Avliyoyi Qoraxon degan bor ekan, laqablari Qilichxon ekan, shu vaqtining odamlari Avliyo ota deydi», degan muhim bir xabar bilan boshlanadi 5 . Bu faktning o‘ziyoq dostonning tadqiq etuvchi mutaxassislarni X asrdan boshlab Sharqiy Turkiston va Movarounnahrda ikki asrdan ko‘proq hukmronlik qilgan qoraxoniylar davri bilan bog‘lab o‘rganishga, dostonda uchrovchi avliyo ota, Qoraxon, Buvraxon ismlari ham ayrim tarixiy joy va shaxs nomlarning turkiy tilda yaratilgan ilk yozma doston, XI asrning ulkan yodgorligi bo‘lmish Yusuf Xos Hojibning «Qutadg‘u bilig» asarida Kuntug‘di obrazi nomiga hamda 1 Kuntug‘mish. Yozib oluvchi Muhammad Iso Ernazar o‘g‘li. 1926, O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Til va adabiyot instituti folklor arxivi, inv. № 11. 2 Ergash Jumanbulbul o‘g‘li. Kuntug‘mish. Toshkent, 1949. 3 Bulbul taronalari. 1- tom, 171 - 342-betlar. 4 Xolbeka. Toshkent, 1967. 5 Bulbul taronalari. 1- tom, 178-bet. |