Mühazirə müəllimi: Dos. H. H. Həsənov

KitabYurdu.az 
86

---

Bankların yaranma tarixi ayrı-ayrı iqtisadçı və ya tarixçilər tərəfindən müxtəlif 
cür qiymətləndirilir. Göstərmək lazımdır ki, bank italyanca «banko» sözündən 
götürülmüş, hərfi mənada stol deməkdir. Hətta bu sözün mahiyyətinə uyğun olaraq 
qədim Yunanıstanda bankirlərə trapezidlər (trapeza – stol deməkdir), qədim Romada 
mensarlar (mensa – stol deməkdir) deyirdilər.
Iqtisdiyyat inkişaf etdikcə ticarətə, alqı-satqıya daha çox ehtiyac yaranırdı. 
Bununla əlaqədar olaraq malların alınıb-satılması üçün qızıldan istifadə olunmağa
başlanmışdır. Amma istehsal elə bir səvəyyəyə çatırdı ki, artıq malların qızıl örtüyünü 
daşımaq çətinləşirdi, həm də artıq xərc tələb edirdi. Buna görə qızıl ustaları meydana 
gəldi, onlar xüsusi yerlər, zirzəmilər hazırlayaraq qızılları saxlamaq üçün qəbul etməyə 
başladılar. Tacirlər müəyyən müddət üçün xidmət haqqı ödəyərək qızıllarını orada 
saxlayırdılar. Onlar isə təbii ki, bu qızılların qəbulu haqqında əks tərəfə qəbz verirdilər. 
Tezliklə mallar bu qəbzlərlə alınıb-satılmağa başlandı. Sonralar kağız pullar buraxılaraq 
ehtiyat azaldıldı. Bank sözü də stol arxasında oturaraq pulların dəyişdirilməsi və ya 
saxlamaq üçün alınması prosesi ilə əlaqədar yaranmışdır.
Sonralar bankirlər pulların saxlanması və hesablaşmalarla yanaşı, kredit də 
verməyə başladılar. Bizim eradan əvvəl VI əsrdə qədim Babilistanda, IV əsrdə 
Yunanıstanda əmanət alıb ssuda verən təşkilatlar var idi. Amma bunlar əsl bankir 
deyildi. Əsl maliyyə-kredit institutu kimi bank 1407-ci ildə Italiyanın Genuya şəhərində 
yaradılmışdır.
Amma bütün bunlarla yanaşı, normal bank sisteminin yaranması XVII əsrə 
təsadüf edir. Ingiltərədə ilk dəfə XVII əsrin sonunda banklar əsasən ticarət-sənaye 
sahələrinin genişləndirilməsi ilə məşğul olurdular. 
Azərbaycanda da ayrı-ayrı şəhərlərdə həmin dövrlərdən başlayaraq bank işi 
inkişaf etməyə başlamış, XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində sənayenin sürətli 
inkişafı ilə əlaqədar bir çox kooperativ və səhmdar banklar yaranmışdır. Lakin 1917-ci 
il kommunist inqilabından və 1920-ci il Sovet Ittifaqından sonra bank sistemi 
bütünlüklə kommunist müstəmləkə sisteminə uyğunlaşdırılmış, tamamilə mərkəzin