Abdulla sher axloqshunoslik
Yüklə 10,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Yaxshilik va yomonlik.
Ezgulik va yovuzlik haqida gap borganida, yaxshilik va yomonlik nima, bu ikki juftlik mazmunan bir emasmi, degan savol tug‘iladi. Bu tabiiy. Chunki, hozirgacha bizga m a’lum o‘zbek www.ziyouz.com kutubxonasi tilidagi barcha axloqshunoslikka doir adabiyotlarda ezgulik va yovuzlik mezoniy tushunchalar sirasiga kiritilmagan, u bor-yo‘g‘i yaxshilik va yomonlikning sinonimi tarzida taqdim etib kelingan. T o ‘g ‘ri, yaxshilik tushunchasining ko‘pgina unsurlari ezgulikdan, ezgulikning b a ’zi unsurlari yaxshilikdan joy olishini inkor qilish m um kin emas. Ularning ziddida ham shunday «singishib ketish» mavjud. Lekin bunday dalillar aslo m azkur ikki juftlikni aynanlashtirishga asos b o ‘la olmaydi. Bu ikki juftlik tushunchalar orasida q at’iy farq mavjud: ezgulik, yuqorida aytganimizdek, ijtimoiylik xususiyatiga ega, yaxshilik esa unday emas. Yaxshilik asosan shaxsning odobiga, xulqiga bog‘liq b o ‘lgan ijobiy hodisa. Zero, unda mardlik, ochiqko‘ngillilik, halollik singari axloqiy m e’yorlar tajassum topadi. Biroq unga asos b o ‘lgan am aliy xatti- harakatlar qahramonlik, jasorat, vatanparvarlik kabi tamoyillar darajasiga ko‘tarila olmaydi. Misol tariqasida buyuk shoirimiz Alisher Navoiyning faoliyatini olaylik. U surunkasiga ijodiy m ehnatga um rini bag‘ishladi, xalqi uchun, xalqlar uchun «Xazoyin ul-maoniy»dek, «Xamsa»dek buyuk asarlar yaratdi. Bu — ezgulik, u m a’lum m a’noda abadiylik xususiyatiga ega, chunki Navoiy asarlari millionlab odamlarga yuzlab yillar mobaynida zavq-shavq ulashib, ularni komillikka chorlab kelmoqda. Ayni paytda, Navoiyning o ‘zi bevosita ko‘plab yaxshiliklar qildi — muhtoj odamlarga qarz berdi, bergan qarzlaridan kechib yubordi va h.k. U ning bu yaxshiliklari ajoyib ijobiy hodisa boMgani holda, o ‘tkinchilik tabiatiga ega, shuningdek, istisnoli hollarda nam oyon bo'luvchi qahram onlik ham, buyuk jasorat ham emas. D em ak, ezgulik asosan bilvosita amalga oshiriladigan, uzoqni ko‘zlovchi, kelajakka ham moMjallangan, ya’ni strategik ahamiyatga molik axloqiy xatti-harakatlar majmui; yaxshilik esa, odatda, bevosita shu kun uchun dolzarblik xususiyatiga ega, ya’ni taktikaviy axloqiy faoliyatdir. Shunday qilib, yaxshilikni yirik ijtimoiy hodisa — ezgulik bilan aynanlashtirish to ‘g‘ri emas. Bu ikki juftlikning yana bir farqli tom oni shundaki, voqe bo‘lgan ezgulik hech qachon to ‘g‘ridan to ‘g‘ri yovuzlikka aylanmaydi, yovuzlik esa har qanday zamonda, har qanday sharoitda ham yovuzlik bo‘lib qolaveradi. Yaxshilik va yomonlikda esa bunday emas: biror obyektga qilingan yaxshilik boshqa bir obyekt uchun yoki yaxshilik qilgan subyekt uchun yomonlikka aylanishi mumkin. M ashhur o ‘zbek xalq ertaklaridan biridagi ovchilar quvib kelayotgan bo‘rini qopga yashirib, qutqarib qolgan dehqonning holatini bunga misol sifatida keltirish mum kin: b o ‘ri o ‘ziga www.ziyouz.com kutubxonasi yaxshilik qilib, o'limdan qutqargan odamni yemoqchi bo'ladi, xayriyatki, tulki dehqonning joniga oro kiradi. Xullas, muayyan ijtimoiy cheklanganligiga qaramay, yaxshilik va yomonlik qamrovli mezoniy tushunchalardan. Yüklə 10,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|