Abdulla sher axloqshunoslik
Markscha yo‘naIish va uning tanqidiy tahlili
Yüklə 10,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4. Markscha yo‘naIish va uning tanqidiy tahlili
O lm on m um toz falsafiy tafakkuridan keyin paydo b o ig a n yana bir oqim , am alda tatbiq etilgan yo‘nalish, bu markschilik. Olm on mumtoz falsafasi zam inida, asosan, K ant, Hegel va Foyerbax qarashlarini «yangilash» asnosida vujudga kelgan mazkur oqimning asoschilari Karl H aynrix M ark s (1818—1883) va Fridrix Engelsdir (1820—1895). Marks va Engels o ‘z asarlarida axloqshunoslikka deyarli bevosita o‘rin bermaganlar, balki axloqqa moddiylik prizmasi orqali, ya’ni bilvosita www.ziyouz.com kutubxonasi m unosabatda b o ‘lganlar. Shu bois ularning axloqiy m uam m olarga bag‘ishlangan maxsus asarlari yo‘q. Ular asosan inson erki muammosini ishlab chiqarish va sinfiylik tushunchasi bilan bog‘liq holda o ‘rgandilar. Chunonchi, Marksning uch jildlik «Sarmoya» («Kapital») asarida iqtisodiy masalalar, qo‘shimcha qiymat muammosi ko‘tariladi, insonning iqtisodiy begonalashuvi, mehnatdan begonalashuvi singari holatlar odamning o ‘z asl mohiyatidan begonalashuviga olib kelishi, uni erksiz mavjudotga aylantirib qo‘yishi haqidagi teran qarashlar ilgari suriladi. Lekin bu ta ’limot o ‘ta mafkuraviylashtirilgan bo‘lib, unda insonning m a’naviy m unosabatlari m asalalari, afsuski, iqtisodiy m uam m olar soyasida qolib ketadi, inson bor-yo‘g ‘i obyektning, moddiy tabiatning bir bo‘lagi sifatida olib qaraladi, bevosita b o ‘lmasa ham, bilvosita shaxs erkinligi deyarli inkor etiladi; shaxsning fikri, u kim bo‘lishidan q at’i nazar, jamoatchilik fikriga bo ‘ysundiriladi. Bu ta ’limot am alda tatbiq etilganida, uning asoschilari buni qanchalik istamagan bo‘lishsin, doim jamiyatda tenglashtirish hodisasi vujudga keladi. Bundan tashqari, markschilik insoniyatni, millatni, jam iyatni sinf deb atalmish bir necha bo‘lakka bo‘lib tashlaydi, natijada umuminsoniy qadriyatlar sinfiy nuqtayi nazardan qayta baholanadi. Marks Yozef Veydemayerga yozgan xatlaridan birida o ‘z ta ’limotining yangiligini quyidagi tarzda qisqacha ta ’riflaydi: 1) sinflarning mavjudligi faqat ishlab chiqarish taraqqiyotining muayyan tarixiy bosqichi bilan bog'liq; 2) sinfiy kurashning yo‘qsillar (proletariat) diktaturasiga olib borishi zarurat; 3) shu diktaturaning o ‘zi har qanday sinfiylikni yo‘qotish va sinfsizjamiyatga o ‘tishdan iboratdir. Yo‘qsillar diktaturasini o ‘matishga esa, «Kommunistik partiya manifesti»da aytilganidek, mavjud ijtimoiy zulmni butkul zo'rlik yo‘li bilan ag‘darib tashlash orqaligina erishiladi. Inqilob va yo'qsillar diktaturasining mohiyatan avtoritarligi haqida Engels mana bunday deydi: «Inqilob, shubhasiz, o ‘ta avtoritar narsa. Inqilob shunday hodisaki, unda aholining bir qismi ikkinchi qismiga o ‘z xohish- irodasini miltiq, nayza va zambaraklar vositasida, ya’ni favqulodda avtoritar vositalar yordamida o'tkazadi. A garg‘alaba qilgan partiya o ‘z harakatlari mevasini boy berishni istamasa, u hukmronligini reaksionerlami qo‘rquvda tutadigan qurollar vositasida ushlab turishi kerak»1. Qiziq, nima uchun g‘alaba qilgan partiya, m ohiyatan qandayligidan Yüklə 10,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|