Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш усуллари фани бўйича

10.2. Ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning zarurati. 
 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning zarurati 
shu sohadagi bozor va bozor mexanizmi qondira olmaydigan shunday ijtimoiy ehtiyojlar 
mavjudligi bilan bo`gliqdir. Bundan tashqari, bozor pensiya yoshidagi kishilarning ijtimoiy 
himoyasiga, ishsizlarga, mehnat nogironlariga, tu`gilgandan nogironlarga, ko`p bolali oilalarga 
yordam berish kabi jamiyat xarajatlariga befarq. Bozor hattoki aholi daromadlari darajasini keskin 
tabaqalashuvining o`sishiga sabab bo`ladi va mavjud tarixiy madaniy qadriyatlarga bozor 
befarqlik bilan qaraydi. 
9
Академик Абалкин Л.И. Вопросы экономики. 1998, №6 стр 5. 
10
Мировая экономика и международные отношения, 2002. №11 стр 12. 

---

Bozor ijtimoiy barqarorlikni ta`minlamaydi. Davlat ijtimoiy sohadagi ishchilar va 
predmetlar o`rtasidagi, mehnat va kapital o`rtasidagi muammolarni xal etuvchisi sifatida chiqadi. 
Bularning hammasi, ijtimoiy soha va uning normal rivojlanishi uchun tartibga solishning 
bozor mexanizmi bilan davlat mexanizmlarini uy`gunlashtirish zarur ekanligini keltirib chiqaradi. 
Faqatgina tartibga solishning bozor va davlat mexanizmlarini optimal uy`gunlashtirish orqaligina 
samarali natijalarga erishish mumkin. Ijtimoiy sohaning shunday elementlari mavjudki unda faqat 
davlat shaxsni har tomonlama rivojlanishi bilan bo`gliq bo`lgan xarajatlarni samarali boshqarish 
mumkin. Davlat millatning so`gli`gi uchun, malakali kadrlarni tayyorlash uchun javobgarlikni o`z 
zimmasiga oladi. Aholini ijtimoiy huquqlarini himoya qilish, mulkchilik huquqlarini himoya qilish 
ham davlatning zimmasidadir. Faqat davlat shaxsni har tomonlama rivojlanishi bilan bo`gliq 
xarajatlarni samarali usullar bilan tartibga solishi mumkin. Va faqat uning yordami bilangina 
ijtimoiy yo`naltirilgan bozor tizimini yaratish va aholi daromadlari o`rtasidagi yuqori 
tabaqalanishlarni qisqartirish mumkin. 
O`zbekistonda ijtimoiy madaniy maqsadlarga(aholini ijtimoiy himoyalari bilan birgalikda) 
umumiy 
birlashtirilgan 
byudjet 
xajmining 
YaIM 
ga 
nisbatida 
byudjet 
xarajatlari 
ko`rsatkichlarining mutanosibligi ijtimoiy sohani tartibga solish va rivojlanishida davlatning roli 
haqidagi tushunchalarni boyitadi.
O`zbekiston Respublikasining birlashgan (konsolidirovannogo) byudjet resurslarining 
yarmidan ko`pro`gi ijtimoiy madaniy maqsadlarga yo`naltiriladi. Shu sababli, jon boshiga 
qilinadigan bu xarajatlarning katta qismi byudjetdan tashqari pensiya fondi va bandlik fondlari 
hisobiga to``gri keladi. Ijtimoiy-madaniy xarajatlarning va YaIM mutanosibligining qisqarishi 
pulli ijtimoiy-madaniy xizmatlarni jon boshiga o`sishiga, ya`ni ushbu maqsadda xo`jalik organlari 
qilayotgan xarajatning o`sishi bilan bo`gliq.