O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Audit” kafedrasi

MAVZU BO’YICHA MASALALAR 
Masala. «FOTON» tashkiloti auditorlik tashkilotiga buxgalteriya hisobini kompyuterlashtirish 
yuzasidan murojaat qildi. Ushbu auditorlik tashkiloti «FOTON» tashkilotini bir necha yildan beri 
tekshiruvdan o‘tkazadi va tashkilotning moliyaviy va boshqaruv hisobi muammolarini va 
xususiyatlarini yaxshi biladi.
Talab qilinadi: Agar auditorlik tashkiloti korxonaga kompyuterlashtirish yuzasidan xizmat 
ko‘rsatsa, auditorlik tekshiruvi o‘tkazayotgan vaqtda auditorning mustaqilligiga ta’sir ko‘rsatadimi? 
Masala. Siz «AKFA» firmasini tekshirayotgan auditorsiz. Sizning auditorlik firmangizga ofis 
uchun ijaraga bino kerak. «AKFA» firmasi Sizga o‘zining mulki hisoblangan binoni ijaraga olishni 
taklif qildi.
Talab qilinadi:
1.
Bu taklif qabul qilinsa auditorlik firmasining mustaqilligi yo‘qoladimi? Holatlarni tahlil 
qiling. 
2.
Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim. 
Masala. "ODIL-AUDIT" auditorlik tashkiloti 3 yil oldin tashkil etilgan. U hozirgi kunga 
qadar kattalashib ketgan va o‘z filliallariga ega. Firma auditorlik xizmati ko‘rsatadi va qo‘shimcha 
ravishda soliq qonunchiligi masalalari bo‘yicha maslahatlar beradi.
Talab qilinadi: Bu maslahatlar auditorlik xizmatiga qanday ta’sir ko‘rsatadi. 
Masala. "ODIL-AUDIT" auditorlik firmasining auditori A.I.Ahmedov o‘zining malakaviy 
xizmati to‘g‘risida matbuotda va radioda reklama qilib, mahoratlilik darajasi va boshqa auditorlarga 
nisbatan yuqori malakali ekanligini e’lon qildi. Shuning bilan birgalikda xizmati uchun to‘lanadigan 
so‘mmani ham oshkor qildi. 
Talab qilinadi: Auditor A.I.Ahmedovga kasbiy etika me’yorlariga rioya qilgan holda qanday 
bo‘lishi haqida maslahat bergan bo‘lar edingiz? 

---

 
Masala. «ODIL-AUDIT» auditorlik firmasining 3 kishidan iborat auditorlari «YYY» sug‘urta 
kompaniyasini auditdan o‘tkazmoqda. Auditorlardan biri korxona bosh direktori muoviniga yaqin 
qarindoshchiligi borligi aniqlandi. 
Talab qilinadi:
1.
Bunday holda auditning etika me’yorlariga zid bo‘ladimi? 
2.
Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 
Masala. «BUSTON» korxonasida audit o‘tkazildi. Auditorlar tomonidan kamchiliklar 
aniqlanmadi. Korxona rahbarlari tomonidan auditorlarga qimmatbaho sovg‘alar berildi. 
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 
2. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 
Masala. «DAVR» xususiy korxonasida audit qilish natijasida soliqlardan kam to‘langanligi 
ma’lum bo‘ldi. Uni yashirish maqsadida korxona direktori har bir auditorga dam olish uchun 
yo‘llanmalar taklif qildi va ulardan ijobiy auditorlik xulosa berishlarini iltimos qildi. 
Talab qilinadi:
1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 
2. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 
Masala. Tikuv-ishlab chiqarish firmasi auditorlik firmasi bilan tuzilgan shartnomada 
ko‘rsatilgan talablarni bajarmaganligi sababli, tikuv-ishlab chiqarish firmasi va auditorlik firmasi 
o‘rtasida o‘zaro nizo kelib chiqdi. Shu sababli, tikuv-ishlab chiqarish firmasi auditorlik firmasi bilan
amaldagi shartnomani buzib, sizning auditorlik firmangiz bilan shartnoma tuzmoqchi. 
Talab qilinadi: Bu holatda sizning auditorlik firmangiz qanday yo‘l tutishi lozim? 
Masala. Auditorlardan mijoz-korxona buxgalterlari tomonidan quyidagicha savollar bilan 
murojaat qilindi: 
1.
Joriy hisobot davriga tegishli, hisobot tuzilganga qadar aniqlangan xatolar buxgalteriya 
hisobotida qanday aks ettiriladi? 
2.
Joriy hisobot davrida aniqlangan o‘tgan yillardagi xatolar hisobda qanday aks ettiriladi? 
3.
Korxona turli faoliyat bilan shug‘ullanadigan bo‘lsa foyda solig‘i bazasi qanday aniqlanadi? 
4.
Transport vositasiga 100% eskirish hisoblangan bo‘lib shartnoma bahosida 1840000 so‘mga 
sotib olingan. Bu transport vositasiga amortizatsiya hisoblash kerakmi? Transport vositasini asosiy 
vositalar tarkibiga qo‘shilganda qanday buxgalteriya provodkalari beriladi? 
5.
Korxonada telefon o‘rnatish va uning xizmati, kommutator xizmati, o‘t o‘chirish sistemasi, 
signalizatsiya moslamalari xarajatlari qanday xarajatlar tarkibida hisobga olinadi? 
6.
Yilning natijasi bo‘yicha o‘tkaziladigan majburiy auditorlik xizmati uchun to‘lov sarflari 
qaysi xarajatlar tarkibida hisobga olinadi va soliqqa tortish bazasiga qo‘shiladimi? 
7.
Temiryo‘l chiptasida temiryo‘l ta’rifi va sug‘urta so‘mmasi ko‘rsatilgan QQS so‘mmasini 
qanday ajratish mumkin. Temiryo‘l chiptasining jami so‘mmasidanmi yoki temiryo‘l ta’rifi 
so‘mmasidanmi? 
8.
Sho‘ba korxona alohida balans va hisob-kitob schotiga ega. Nizom talablariga ko‘ra 
o‘zining tushumini bosh korxonaga pul ko‘chirish orqali o‘tkazib berish kerak. Bosh korxonaga 
naqd pulda belgilangan limitda ortiqcha to‘lash huquqiga egami? 
9.
Xo‘jalik shartnomasi shartlarini bajarmaganlik uchun jarima so‘mmalari qaysi mablag‘lar 
hisobidan qoplanadi? 
10.
Ustav kapitalidagi xorijiy ta’sischilarning ulushini baholash tarkibi qanday amalga 
oshiriladi? 
11.
Kichik korxonalarida yagona soliq to‘lash mezonlari qanday tartibda amalga oshiriladi? 
12.
Sho‘ba korxona va qaram korxonalarni tuzishda qaysi me’yoriy hujjatlarga asoslanadi? 
13.
Safar xizmati xarajatlarini hisobdan chiqarish tartibi qanday amalga oshiriladi? 
14.
Xorijiy mamlakatlar bo‘yicha safar xizmatlarini hisoblash va hisobdan chiqarish xususiyati 
qanday amalga oshiriladi? 
15.
Vakillik xarajatlari me’yorlari va ularni hisobdan chiqarish qanday amalga oshiriladi? 

---

16.
Reklama xarajatlari me’yorlari va hisobdan chiqarish tartibi qanday amalga oshiriladi? 
17.
Kadrlar tayyorlash xarajatlari qanday hisobdan chiqariladi? 
18.
Asosiy ishlab chiqarishdagi ishchilar uchun berilgan moddiy yordam pullari mahsulot 
tannarxiga kiritiladimi? 
19.
Kredit foizi so‘mmalari mahsulot tannarxiga kiritiladimi? 
20.
Korxona investitsiya uchun qilingan sarf xarajatlar, jumladan sotib olingan asosiy vositalar 
qaysi qiymatda (boshlang‘ich yoki qoldiq) soliq solish bazasidan imtiyoz sifatida chegirib 
tashlanadi? 
21.
Asosiy vositalar boshqa tashkilotlarga sotilganda qanday tartibda va qaysi qiymatidan QQS 
to‘lanadi? 
22.
Tekinga olingan asosiy vositalarga eskirish hisoblanadimi? 
Talab qilinadi: Auditorlar tomonidan korxona buxgalterlariga yuqoridagi holat bo‘yicha 
qanday amaliy tavsiyalar yoki tushuntirish ishlari amalga oshirilishi lozim?
Masala. Siz o’zingizga bir necha yildan beri mijoz bo’lib kelayotgan «Ray» nomli kichik 
korxonaning moliyaviy hisobotini tekshirish bo’yicha shartnoma imzoladingiz. Siz ushbu vaqtda 
boshqa tashkilotning xizmatini qilayotgan edingiz, shu boisdan siz o’z yordamchingiz (auditor 
yordamchisi)ni mazkur mijoz korxonaga jo’natdingiz va debitor qarzlarni tekshirishni boshlashni 
tayiinladingiz. Siz jo’natgan yordamchingiz o’tgan hisobot davridagi ishchi hujjatlarndan 
foydalangan holda schetlar qoldig’ini aniqladi, debitorlarni xronologik tarzda ajratdi, debitor 
qarzlarni tasdiqlash uchun 3-shaxslarga so’rov jo’natdi, qarz va kreditlarni tasdiqlovchi hujjatlarni 
o’rgandi. Bundan tashqari u debitor qarzlarni undirishning qonuniyligi va ehtimolligi bo’yicha 
dalillar to’pladi. Siz uning ishi natijalarini va to’plagan ishchi hujjatlarini ko’rib chiqib, 
yordamchingiz o’tgan hisobot davri hujjatlaridan to’g’ri foydalanganiga amin bo’ldingiz. 
Talab etiladi: 
1.
Siz o’z yordamchingiz debitor qarzlar bo’yicha tekshiruvni to’liq qamrab olganiga qay 
darajada ishonsiz, 
2.
Auditor yordamchisining auditorga tekshiruv materiallarini berish tartibi Axloq 
kodeksida qay tariqa bayon etilgan? 
3.
Auditor o’z yordamchisining audit standartlaridan qay darajada foydalanganini qay 
tariqa nazorat qiladi? 
Masala. «Deloitte and Touche» auditorlik kompaniyasining auditori Delua 
Uilyam 
bilan 
quyidagi holatlar yuz berdi: 
1.
“A” kompaniyaning buxgalteri 2 oy oldin ishdan haydalgan bo’lib, kompaniya yangi 
buxgalter ishga qabul qilmagan. Natijada kompaniyada xo’jalik operatsiyalari ro’yxatga olinmagan 
va buxgalteriya ishlari yuritilmagan. Kredit shartnomasiga rioya qilish maqsadida korxona oraliq 
moliyaviy hisobotni taqdim etishi kerak, ammo mazkur hisobot tuzilmagan. Shu boisdan 
kompaniya «Deloitte and Touche» auditorlik tashkilotiga murojaat etib, mazkur auditorlik tashkiloti 
auditori Delua 
Uilyam
ni hisobot tuzishga yordam berishini so’radi. Chunki Delua 
Uilyam 
mazkur 
kompaniyaning oldingi yillardagi moliyaviy hisobotini auditorlik tekshiruvidan o’tkazgan.
2.
Delua 
Uilyam 
mazkur jarayonda kompaniya soliq delaratsiyalrini tuzishda sof foydni 
sezilarli darajada kamaytirganini aniqladi. Delua 
Uilyam 
 ushbu holat bo’yicha auditorlik tashkiloti 
rahbariga ma’lumot taqdim etdi va kompaniyaga hisobotni to’g’rilash kerakligini tavsiya etdi. 
Ammo kompniya hisobotni o’zgartirmasligini ta’kidladi. Delua 
Uilyam 
bu haqda soliq organiga 
ma’lumot taqdim etdi. 
3.
Hisobot davri yakunid kompaniya rahbariyati uning inventarizatsiya jarayonidagi 
ishtiroki uchun kompaniyadaa ishlabb chiqarilgan mahsulot bilan uni rag’batlantirdi. 
4.
Delua 
Uilyam
ning o’rtog’i Devid Krukshank «Deloitte and Touche» auditorlik 
tashkiltining mijozi bo’lgan bankda kreditlarni taqdim etish bo’yicha mas’ul hisoblanadi. Delua 
Uilyam 
Devid Krukshank bilan ta’minlanmagan kreditni taqdim etish bo’yicha kelishuvga erishdi 
va Devid Krukshank Delua 
Uilyam
ga kreditni taqdim etdi.
Talab etiladi: 

---

 
1. Yuqoridagi har bitta holat bo’yicha etika tamoyillari nuqtai nazaridan o’z fikringizni 
bayon eting 
2. Yuqoridagi holatlardan qays birida etika tamoyillariga rioya qilinmagan. 
3. O’z fikringizni etika kodeksi qoidalari bilan asoslang.
Masala. 
«Toyota» 
kontserni 
auditorlik 
kompaniyasiga 
buxgalteriya 
hisobini 
kompyuterlashtirish yuzasidan murojaat qildi. Ushbu auditorlik kompaniyasi «Toyota» kontsernini 
bir necha yildan beri tekshiruvdan o‘tkazadi va tashkilotning moliyaviy va boshqaruv hisobi 
muammolarini va xususiyatlarini yaxshi biladi.
Talab qilinadi:
1. Agar auditorlik kompaniyasi “Toyota” kontserniga kompyuterlashtirish yuzasidan xizmat 
ko‘rsatsa, auditorlik tekshiruvi o‘tkazayotgan vaqtda auditorning mustaqilligiga ta’sir ko‘rsatadimi? 
Masala. Siz «Daimler-Benz AG» kompaniyasini tekshirayotgan auditorsiz. Sizning auditorlik 
kompaniyangizga ofis uchun ijaraga bino kerak. «Daimler-Benz AG» kompaniyasini Sizga o‘zining 
mulki hisoblangan binoni ijaraga olishni taklif qildi.
Talab qilinadi:
3.
Bu taklif qabul qilinsa, auditorlik kompaniyangizning mustaqilligi yo‘qoladimi? Holatlarni 
tahlil qiling. 
4.
Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim. 
Masala. "Grant Thornton" auditorlik kompaniyasi 3 yil oldin tashkil etilgan. U hozirgi kunga 
qadar kattalashib ketgan va o‘z filliallariga ega. Auditorlik kompaniyasi auditorlik xizmati 
ko‘rsatadi va qo‘shimcha ravishda soliq qonunchiligi masalalari bo‘yicha maslahatlar beradi.
Talab qilinadi:
1. Bu maslahatlar auditorlik xizmatiga qanday ta’sir ko‘rsatadi? 
Masala. “KPMG” auditorlik firmasining auditori Djon Veyxmeyer o‘zining malakaviy 
xizmati to‘g‘risida matbuotda va radioda reklama qilib, mahoratlilik darajasi va boshqa auditorlarga 
nisbatan yuqori malakali ekanligini e’lon qildi. Shuning bilan birgalikda xizmati uchun to‘lanadigan 
so‘mmani ham oshkor qildi. 
Talab qilinadi: Auditor Djon Veyxmeyerga kasbiy etika me’yorlariga rioya qilgan holda 
qanday bo‘lishi haqida maslahat bergan bo‘lar edingiz? 
Masala. «Ernst & Young» auditorlik kompaniyasining 3 kishidan iborat auditorlari «Gross 
insurance» sug‘urta kompaniyasini auditdan o‘tkazmoqda. Auditorlardan biri korxona bosh 
direktori muoviniga yaqin qarindoshchiligi borligi aniqlandi. 
Talab qilinadi:
3.
Bunday holda auditning etika me’yorlariga zid bo‘ladimi? 
4.
Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim;