Mikroprotsessorlar va mikroehm asoslari

8.4-rasm. Bloklami yaratish, joylashtirish va chaqirish tartibi. C PU dagi 
programma.
8.9.4. Foydalanuvchini program m asi.
Programmist foydalanuvchini programmasini berilgan topshiriq bo’yicha 
tuzishi 
va 
CPU 
ga 
yuklashi 
kerak. 
Foydalanuvchini 
programmasi 
avtomatlashtiriladigan aniq masalani qayta ishlashga kerak bo’ladigan hamma 
funktsiyalarni o’z ichiga oladi. 
Foydalanuvchini 
programmasini 
maqsadi 
quyidagilardan tashkil topgan:
- CPU da «sovuq» va «issiq» rejimlarda ishga tushirishga sharoit aniqlash 
(signallarni ma’ lum qiymatlar bilan initsializatsiyalash);
- jarayonni qiymatlarini qayta ishlash (ik k ilik signallarni analiz qilish va 
hisoblash, chiqarish uchun ik k ilik signallarini logik kombinatsiyalari, analogli 
signallarni analiz qilish va hisoblash, chiqarish uchun ikkilik signallarini berish, analogli 
qiymatlarni chiqarish);
318

---

- qayta uzishga sezgirlikni (reaktsiyani) aniqlash;
- programma normal sharoitda bajarilganda buzilishlarni qayta ishlash.
8.9.5. C hiziqli va strukturali programmalash.
Programmist hamma programmani tashkillashtirnvchi blokka (O V1) yozishi 
mumkin (chiziqli programmalash). Bunday qilish kam xotira talab qiladigan va 
CPU-300 uchun yoziigan oddiy programmalar 
bo'lgan 
hollardagina maqsadga 
m u vo fiq . 
Murakkab 
m asalalarini 
avtomatik 
ravishda boshqarish osonlashadi, agarda 
ular 
kichikroq 
masalalarga bo 'lin gan 
bo'lsa. 
Bu bo’ lingan k ich ikro q masalalar 
ja ra yo n n i tcx n o lo g ik fun ktsiyala rini 
aks etishi 
va qayla q o 'lla n ilis h i m um kin 
bo’ lishi 
kerak. 
Bu 
masalalar. 
taniqli 
b lo kla r 
k o 'rin ish id a
(stn iktu ra li 
programmalash). tcgishli 
program m ali 
sektsivalar 
ko 'rin ish id a
beriladi.
8.9.6. Foydalanuvchini program m nsidagi blo kla r.
SI HP-7 programma ta'm inoti ibydalnniladigan programmani strukuiralashs’a 
imkon 
beradi. 
boshqacha 
aytganda 
programmani 
avtonomli 
prourammali 
sektsivalarga bo'lishgn imkon beradi. Buni esa quyidagi a f/a llik la ri bor:
- bund ay 
program m alar 
tushun ishga 
oson;
- ay rim sekfsiyali programmalar standartlashtirilishi mumkin;
- programmani tashkil qilish soddalashadi:
- programmani modiltkatsiya qilish oson;
- soziash osonlashadi. chunki sektsiyalarni testlash mumkin:
- sistemani ishga qabullash ancha soddalashadi.
8.9.7. T ash killa shtiruvchi blo k la r va prog ram m ani strukturasi.
I 
ashkillashtiruvchi bloklar (O V ) boshqarish programmalarini qavta ishlaydi \a
foydalanuvchini programmasi bilan operatsion sistema orasida interfeys tashkil 
etadi. Tashkillashtiruvchi bloklar (O V) operatsion sistema orqali chaqiriladi va 
programmani 
bajari lishini 
davrli 
va 
vaqtincha 
uzilishi 
bo'yicha 
hamda 
programmalashtirladigan logikali kontrollerni ishga tushishini boshqaradi.
Tashkillashtiruvchi bloklar xatoliklarga sezgir va ularni qayta ishlaydi. 
Tashkillashtiruvchi bloklarni programmalab CPU ni reaktsiyasini aniqlash 
mumkin.
Tashkillashtiruvchi blokni afzalligi. Tashkillashtiruvchi bloklar alohida 
programmali sektsiyalarni bajarilish tartibini aniqlaydi. Tashkillashtiruvchi blokni 
bajariiishi boshqa O V ni chaqirilishi bilan bo'linadi. 
Qaysi tashkillashtiruvchi 
blok boshqa tashkillashtiruvchi blokni (OV) bajarilishini bo’ lishi (to’ xtatishi) 
ularning afzalligiga bog’ liq. Past afzallikka ega bo’ lgan OV ishlashi yuqori 
afzallikka ega bo'lgan tashkillashtiruvchi blok orqali to’ xtatiladi. Q o’ shimcha OV 
eng past afzallikka ega.
FC 
funktsiyasL Bu funktsiya tez-tez uchrab turadigan funktsiyalar uchun 
programmalarni o ’z ichiga oladi. Funktsiya bu logikali blok FC funktsiyasini
319

---

programmistni o’zi programmalaydi. FC funktsiyasiga tegishli bo’ lgan vaqtinchalik 
o’ zgaruvcbilar lokal qiymatlarni steklarda saqlaydi. FC funktsiyasi bajarilib 
bo’ lgandan keyin bu qiymatlar yo’qoladi. Bu qymatlami doimo saqlash uchun, 
funktsiya bo’ linadigan qiymatlar bloklaridan foydalanishi mumkin. FC fnktsiyasi 
mustaqil xotiraga ega emas. Shuning uchun ham hamma vaqt uning uchun faktli 
parametrlarni aniqlash kerak.
FC boshqa logikali blok orqali chaqirilganda FC hamma vaqt bajariladigan 
programma sektsiyaga ega. FC funktsiyani quyidagi maqsadlar uchun foydalanish 
mumkin:
- funktsiyani qiymatini va chaqirayotgan blokni (matematik funktsiyalarni) 
qaytarish uchun;
- texnologik funktsiyalarni bajarish uchun (bitlar logik amallar bilan alohida 
boshqarish funktsiyasini bajarish).
8.9.8. Funktsional bloklar.
Funktsional bloklar (FB) programmistni o’zi programmalashtiradigan 
bloklarga kiradi. Funktsional blok bu logik blokdir. Unga xotira sifatida qiymatlar 
bloki belgilanadi. Ekzemplyarli DB blokida FB blokiga beriladigan statik 
o’ zgaruvchilar va parametrlar saqlanadi.
Vaqtinchalik o’zgaruvchilar lokalli qiymatlarni stekda saqlanadi. FB ni 
bajarilishi tugaganda DB ekzemplyarida saqlanadigan qiymatlar yo’ qolmaydi.
Biroq lokalli qiymatlar stekda saqlanadigan qiymatlar FB bajarilishi 
tugaganda yo’ qoladi.
Funktsional blok (FB) boshqa logik bloki orqali chaqirilganda u har doim 
bajariladigan programmani ushlab turadi.
Funktsional bloklar tez-tez uchrab turadigan murakkab funktsiyalarni 
programmalashtirishni yengillashtiradi.
8.9.9. Q iym atlar bloki.
Qiymatlar bloki o’zgarmas koeffitsientlami va vaqtinchalik informatsiyalarni 
(analogli kirish modullarini hisoblangan qiymatlarini, analogli modullarni 
chiqishlariga uzatish uchun mo’ ljallangan qiymatlarni, taymerlarni holatlarini, 
sanagichlar, markerlar.) saqlaydi. Qiymatlar blokida STEP-7 tilin i buyruqlari qayta 
ishlanmaydi. Qiymatlar blokining eng katta soni 256 (DBO-DB255). Qiymatlar 
blokining maksimal uzunligi 256 qiymat so’ zigateng.
Qiymatlar bloki boshqa qiymatlar bloki chaqirilmaganiga qadar haqiqiy bo’ lib 
qoladi.
Blokka qaytganda, qaysi blokdan o’tish bajarilganda, o’tishgacha haqiqiy 
qiymatlar bloki bo’ lgan blok haqiqiy qiymatlar bloki bo’ lib qoladi.
320

---

Nazorat savollari
1. M ikrokontrellerlarni, kontrellerlarni pogrammalash tilla ri tug’ risida tushuncha 
bering.
2. STEP-5paketigatushunchabering.
3. PIC m ikrokontrellerlari uchun programma ta'minotiga nimalar kirishini 
tushuntiring.
4. M PASM assembleriga tushuncha bering.
5. M PASM operatoriga tushuncha bering.
6. M PASM direktivlarini keltiring.
7. M PASM va utilitlarda qo ’ llaniladigan fayliar kengaytmasini keltiring.
8. M ikrokontrellerlarni apparat va programma ta'm inotini qurish va ishga tushirish 
To'g’ risida ma'lum otku bering.
9. M PU NK. kompanovshigi to’ g'risida tushuncha bering.
10. M P LIB kutubxona monendjcri to 'g 'risid a tushuncha bering.
I !. M P L iM siniulyaiori to'g'risida tushuncha bering.
12. PIC m ikrokontrellerlarini maxsus funktsiyalariga tushuncha keltiring.
13 PIC16SR mikrokontrellerlarini bitlarini vazifalarini keltiring.
14. PIC I6F m ikrokonlreller guruhini ho'yruqlai sisiemasini keltiring.
15. P IC I6F buyruqlar fonnati \n ularni turlarign tushuncha bering.
16. Ba_M bilan ishlash buyruqlarini keltiring va ulaiga tushuncha bering.
I 7. B itlar bilan ishiaydigan buyruqlarni keltiring va ularga tushuncha bering.
18. Konstantalar bilan ishlasli va boshqarish buyrtK]lariga luslumcha bering.
19. PIC m ikrokontrellerlarini alohida hususiyatlarini keltiring.
20. PIC mikrokontrellerlarini ichki sxemali programmalash IC'SP lo'g'risida 
tushuncha bering.
21. Pastkuchlanishli programmalash rejim ini tushuntiring.
22. Protsessorni bo'yruqlar sistemasiga m isollar keltiring.
23. PIC 161;87X m ikrokontrellerlarini bo'yruqlar sisiemasini keltiring.
24. Markaziy protsessordagi programmalarga tushunehalar keltiring.
25. Bloklarni turlarini va vazifalarini keltiring.
26. Foydalanuvchini programmasiga tushuncha bering.
27. C hiziqli va strukturali programmalashni tushuntiring.
28. Foydalanuvchini prograrnmasidagi bloklarga tushuncha bering.
29. Tashkillashtiruvchi bloklar va programmani strukturasini keltiring.
30. Funktsional bloklarni yechadigan vazifalarga tushuncha bering.
31. Qiymatlar blokiarini vazifalarini keltiring.
321

---

T E S T L A R
1.Dasturlashda global o’zgaruvchilarning nechta ierarxiyali sathlari nazarda 
tutiladi?
A) 5ta; 
B) 2ta;
C) 3ta;* 
D) To’g’ ri javob berilmagan;
2. Mashina tilida gi buyruqlar qaysi sanoq sistemasida bo’ladi?
A) O’n o ltilik kod ko’ rinishida;
B) ik k ilik kod ko’rinishida; 
*
C) O ’n lik kod ko’ rinishida;
D) В va С javoblar to’ g’ ri;
3. Ushbu sonlarning qaysi b iri sakkizlik sanoq sistemasida?
A) 28D; 
В) 101B;
С) 2EH; 
D) 127Q;*
4. Assembler tilid a programma qanday ko’ rinishda yoziladi ?
A ) Ik k ilik kod ko’rinishida;
B) Mnemonik belgilar ko’rinishida;*
C) O ’n o ltilik kod ko’rinishida;;
D) A) va C) javoblar to’g’ri;
5.Quyidagi dasturlash tillarid a n qaysi b iri yuqori satxli dasturlash tiliga 
kirm aydi?
A) STEP-5 ;
B) Assembler;*
C) Paskal;
D)S++;
6.K om piIyatorlar nima vazifani bajaradi?
A)Programma yozish;
B)Programmani taxrir qilish;
C) Yozilgan dasturni mashina tiliga aylantirish;
D) Hamma javoblar to’g’ri;*
7. PIC16F8X M K ning struktrurasi qaysi arxitekturaga asoslangan?
A)Garvard; *
B)Fon Neyman;
C) CISC;
D) Ava В ;
8. PIC oilasiga mansub M K ning ichiga ta k tli generatorlarning qaysi tu ri 
o’ rnatilgan?
A) X T kvarsli rezonator;
B) HS yuqori chastotali kvarsli rezonator;
322

---

C) LP mikro istemolli rezonator;
D) RC zanjir ;*
9. M K iste'm ol m anbaidan uzilgandan so’ng qaysi b ir xotiradagi m a'lu m otlar 
o’chib ketm aydi?
A ) OZU;
B)PZU;
C)EEPROM;
D) B) va C) javoblar to’ g’ri ;*
1 0.M K registorlarini tozalashda qaysi buyruqlar qo’llaniladi?
A ) CLRW;
B)MOVWF;
C) CLRF f;
D) A va В javoblar to’g ’ri;*
11. M O V W F L buyrug’i qanday amalni b ajarad i?
A ) L ni qiymatini W ga yuklaydi;
B) W ni qiymatini L ga yuklaydi; 
*
C) L ni qiymatini W ga qo’ shadi;
D) L ni qiymatidan W ni qiymatini ayiradi;
12.Quyidagi buyruqlardan qaysi biri qism dasturidan qaytishni amalga 
oshiradi?
A) CALL;
B) NOP;
C) RETURN;*
D) GOTO;
13.Quyidagi tengliklardan qaysi biri to ’g’ri?
A) 101&111=101;*
B) 101&111=010;
C) 001V101=011;
D) Hamajavoblar to’g’ri;
14.10100011 V 00011100 tenglikning javobini toping
A) 10111111;*
B ) 10100111;
C) 11100011;
D) Hamajavoblar noto’ g’ri;
15. M P A SM quyidagi sanoq sistem alaridan qaysi birini o’z ichiga oladi?
A) Ik k ilik va o’noltilik;
B) Sakkizlik;
C) Simvolli;
323

---

16. M P A S M d ire k tiv a la rin in g nechta asosiy tu r i m avjud?
A ) 2 ta;
B ) 3 ta;
C ) 4 ta; *
0 ) 5 ta;
17. M P IJ N K koinpanovshi«.i qanday vazlfani bajaradi?
A ) Programma kodlarini to 'liq jo\ Inshtinsh va o'tish adreslarini fizik joylaslitirish:*
B) Sinuilyatorni ishga tush Irish:
C l Dastwrni mashina tiliga o'girish:
1)) В va С javoblar io 'g 'ri;
! O iik ro k o H tn iM e n tm g fnnk.'-iy a h m n i m odellashtirishda qavsi dasturdan 
t'oydahm ilaili?
Л I MPS1.V1 simulvatoridan: *
B) M P LIN K . 
kompaiiovshigiilan:
i ’ ) M P L A V kom p ilva tond nn :
I) 
j
i o 'g 'ri javob vo'q:
i'!. PK.'16l-8 \ M K lu'cha razryadli?
A ) 16 ra/.r\ ,i(l I i:
B ) 32 ra/ryadli:
C) 8 raxrvadli:
D) 10 razryadli;