Mikroprotsessorlar va mikroehm asoslari

48. wM ww.tub.km.na/alex/book30/glava.html.
49. www.erudition.ru/referat/printref/.
50. http://kazus.ru/modules/Catalog.
361

---

MU N D A R IJA
S O ’Z B O S H I......................................................................................................... ...... 3
K IR IS H ........................................................................................................................... 5
I B O B . M IK R O K O N T R O L L E R L A R , M IKR O EH M S H A XS IY 
K O M P Y U T E R L A R N I S IN F LA R I V A A R X IT E K T U R A L A R I
1.1. 
Asosiy tushuncha M ikroprotsessom i paydo bo’lish sabablari, rivojlanish 
t a r ix i....................................................................................................... .........................12
1.2 
M ikroprotsessorlarni sin fla sh
...... 29
1.2 .1. 
M ikroprotsessorlarni rivojlanish darajasi, param etrlari bo'yicha
sin fla sh ....................................................................................................................... .....30
1.2.2. 
M ikroprotsessorlarni ishlatiladigan o’rni va boshqa kattaliklari bo'yicha 
sin fla sh ............................................................................................................................30
1.2..?. 
M ikroprotsessorlarning yaratilish texnologiyalari bo’yicha sinflash... 
33 
I 
M ikroprotsesorlar va hisoblash texnikasining vositalari va elem entlari
vazifalsrim shsrtfi h a ifiy b e lg ila n is h i...................................................................... 37
1.4 
M ikroprotsessorlarni va m ikroE H M arxitekturasi. MP um utnlashtirilgan 
sxem asi 
v k
 
asosiy am allar bloklarining vazifalari, ish la sh i 
....... 38
1.1.). 
M ikr 
ni vs m ikro E H M a rx ite k tu ra s i...... 
....... 38
i 4 2. 
M ikr 
ni um um lashtirilgan s x e m a s i 
........39
Ы .З 
Bosl 
si
. boshqaruvchi q u rilm a ... 
......... >15
1.1.1 
Mikr..,. . . . 
ning ichki q iym atlar shinasi (in te rfe y s i) 
 
45
i.5. 
K1810VIv18C m ikroprotsessori K1810 seriyali MPG KIS t s r k ib i.....................47
I 5.1. 
K181QVMS6 m ikroprotsessori to ’g ’risida um um iy m a ’lu m o t.............................47
1.5.2 
K1B10VM86 m ikroprotsessori 
.....49
1.5 .'. 
K1810VMS6 m ikroprotsessorining struktu ra si 
..... 58
I Pentium p ro is e s s o ria ri 
..... 63
1.6.1 
Um um iy tu s h u n c h a
 
63
1 ().2. 
Pentium p ro is e s s o ria ri..................................................................
.......63
1.7 
Shaxsiy kom pyuterlarning a rx ite k tu ra la ri 
 
75
1.7 I. 
Shaxsiy kom pyuterlarning ichki apparatli v o s ita la ri............................... ........... 78
1.7.2. 
Shaxsiy kom pyuterlam i tashqi apparatli v o s ita la ri 
 
80
II BO B. M IK R O P R O T S E S S O R LI S IS TE M A LA R N I LO G IK 
STRUKTURALAR1, MP B O S H Q A R U V C H I Q U R IL M A L A R IN i 
T U ZILIS H A S O S LA R I
2.1 
M ikroprotsessorli sistem aning logik tu z ilis h i 
.......89
2.2. 
Program m lashtiriladigan universal kontrollerlarni logik tu z ilis h i......... ............90
2.3 
R ivojlangan MP sistemaning logik tu z ilis h i.................................................. ........92
2 4. 
M ikroprotsessorlarda ishlatiladigan boshqaruvchi qurilm aning tuzilish
a s o s la ri..... ..................................................................................................................... 93
2 5. 
M ikrokom andalarning tipik tuzilishi va zonalarda bajariladigan
is h la r........................................................................................................................... .... 95
111 B O B . M IK R O P R O T S E S S O R L A R N I ICHKI IN TER FEYS LAR I
3.1. 
M ikroprotsessorlarni bloklari orasida m alum otlarni alm ashinuvini tashkil
etish p rin tsip i.............................................................................................. .................. 105
3.2. 
Q iym atlarni xotira registirlariga yozish va o ’qish jarayonini tashkil etish 
p rin ts ip i........................................................................................................... ................106
3.3. 
M a’lum otlar m agistrali, interfeyslarni o ’zga rtirg ich la ri.......................... ..............107
362

---

115
115
115
116
116
117
118
119
119
122
123
124
124
124
125
128
128
129
130
131
133
140
143
147
147
149
149
153
153
155
156
157
166
167
167
168
173
178
185
189
190
190
191
191
IV BOB. MIKROPROTSESSOR VA MIKROEHM PROGRAMMA 
TA’MINOTLARI, PROGRAMMALASH TILLARI.
Mikrokontroller va mikroEHM programma ta’minotlari.....................
Mikroprotsessorlarni va mikroEHM ni programma bilan ta’minlash ..
MikroEHM operatsion sistemalari........................................................
Sistemali dasturlar bo’yicha tushuncha..............................................
Dasturli ta’minot tarkibi.........................................................................
Instrumental dasturli vositalar................................................................
Dolzarb operatsion tizimlar va qobiqlar..............................................
Operatsion sistemalar............................................................................
Operatsion sistemalar to'g’risida tushuncha......................................
Servis tizimlari.........................................................................................
Mikroprotsessorlarni programmalash tilla ri..........................................
Mashina tilida programmalashtirish.....................................................
Assembler tilida programmalash.........................................................
Yuqori darajadagi t i l ..............................................................................
Assembler tilining tuzilishi.......................................................................
Programmalashtirish vositalari...............................................................
Redaktorlaydigan programmalar........................................................
Assembler va kompilyatorlar.................................................................
Modellashtiradigan programmalar.....................................................
Monitor.....................................................................................................
Mikroprotsessor va mikroEHM bazali buyruqlar tizim i........................
Buyruqlarni xotiriga adreslash usullari..................................................
Programma tuzish uchun misollar........................................................
K1810 mikroprotsessorlarida ma’lumotlami ishlab chiqarish
programmalariga namunalar.............................................................
Ishorasi yo’q 32-razryadli butun sonlar ko’paytmasi..........................
32-razryadli sonni 16-razryadligiga bo’lis h ...........................................
1816 bitta kristalli mikrokontrolleri uchun programmalarga misollar
SI tilida programmalash bo’yicha tushuncha....................................
SI tilining elementlari, ishlatiladigan simvollar.....................................
Konstantalar............................................................................................
Ifodalash va o’zlashtirish.......................................................................
Operatorlar.............................................................................................
V BOB. MIKROPROTSESSORLI SISTEMALARNING, MIKROEHM 
TEXNIK VOSITALARI (INTERFEYSLARI)
Mikroprotsessorlarga, mikrokontrollerlarga ma’lumotlami
kiritish/chiqarish usullari........................................................................
Afzaliigi (darajasi) bo'yicha vaqtincha to’xtatuvchi qurilma..........
Umumiy tushuncha................................................................................
Programmalashtiriladigan afzaliigi bo'yicha vaqtincha to’xtatishni
ta’minlaydigan blok...............................................................................
Periferiya qurilmalari uchun programmalashtiriladigan parallel
interfeys...................................................................................................
KR580W51A programmalashtiriladigan ketma-ket interfeys qurilmasi
MikroEHM da vaqt oralig’ini tashkil qilish.............................................
Faza impulslar generatori KR580GF24..................................................
Kompyuterlarga ma’lumotlami kiritish/chiqarish qurilmalarining turlari...
CENTRONICS interfeysi va LPT p o rti.....................................................
Fizik va elektrik interfeyslar va qabullovchiga qo’yiladigan talablar 
RS-232 С interfeysi.................................................................................
363

---

193
194
194
195
196
197
198
1 9 9
200
201
210
210
211
212
212
2 1 3
2 1 3
2 1 3
2 1 4
2 1 4
2 1 7
2 1 8
21S
2 1 9
220
226
226
226
227
230
232
233
234
239
243
249
249
250
251
251
252
253
254
Kom pyuterni boshqa in te rfe y s la ri..................................................................
U nifikatsiyalangan interfeysli K I S ......................................................................
Um um iy tu s h u n c h a .............................................................................................
Kiritish/chiqarish p o r ti..........................................................................................
Shinali d ra y v e r.......................................................................................................
KR580IR82 adres registri q u rilm a s i..................................................................
K R 580VA 86 shinali shakllantirgich q u rilm a s i...............................................
K R 589AP 16 shinali shakllantirgich q u rilm a s i...............................................
К 1113PV 1A analog raqam li o ’z g a rtirg ic h i..................................................
A nalogli m ul'tipleksorlar ...................................................................................
VI 
B O B . M IKR O PR O TSE SSO R VA M IK R O K O N T R O L L E R L A R N I 
P R O G R A M M A LI XO TIR AS IN I T A S H K IL ETISH. 
PRO G RAM MAI. A S H TIR ILA D IG A N L O G IK A L I K O N T R O L L E R L A R N I 
A P P A R A T LI V O S ITA LA R I.
M ikrokontrollerlarning program m a va aiym allat x o tira s i..................
Program m alar x o tira s i.........................................................................................
O iym atlar xotirasi . ...........................................................................................
M ikrokontrollerlarning re g is trla ri.......................................................................
M ikro ko n tro llsrla n iin g s t e k i...............................................................................
Tashqi x o tir a ............................................................................................................
'■'artiiie! kirisiig n eca b o ’lgan xotira m ik ro s x e m e fs ri.............................
Ketm a-ket kirish imkonivatiga ega bo ’lgan xotira m ikrosxem alaii . .
Xotira q u rilm a la ri...................................................................................................
Asosiy ta ’riflar va turkum lash. Xotira IS nam unalari va uiam ing
x a ra k te ris tik a s i..................................................................... .................................
'iPiegral sxein&daui xotira e le m e n ti............................................................
K673RF4 qayta program m alashtiriladigan doim iyxotira qurilm asi . .
O peiativ xotira qurilmasi .............................................................................. ..
K573RF2 qayta program m alashtiriladigan doim iy xotira qurulm asi .
I' L-struktura asosidagi KIS ayrim xotira qurilm alarining turlari va 
ta v s ifla ri.............................. ....................................................................................
VII 
BOB. P R O G R A M M A L A S H T IR ILA D IG A N
M IK R O K O N T R O L L E R L A R N I S IN F L A R I V A S T R U K T U R A S I
M ikrokontrollerlarni sinflari va x a ra k te ris tik a la ri..........................................
M ikrokontrollerlarni s in fla ri.................................................................................
Ayrim m ikrokontrollerlarni x a ra k te ris tik a la ri................................................
ATF 15XX A S /L m ik ro k o n tro lle ri..........................................................................
M ikrokontrollerning protsessorli yadrosining strukturasi ..........................
Fon-N eym an arxitekturasi asosidagi M K .....................................................
Garvard arxitekturasi asosidagi M K ..............................................................
SIE M E N S SA B80C535 m ik ro k o n to lle ri........................................................
K145 seriyali m ik ro k o n tro lle rla r.........................................................................
M aishiy xo’jalik texnikasida ishlatiladigan bitta kristalli m ikroEHM . . .
PIC seriyali m ik ro k o n tro lle rla r............................................................................
PIC 16C X X X oilasiga m ansub m ikrkontrotlerlarning a fz a llik la ri.............
PIC 16F8X guruhchasidagi m ik ro k o n tro lle rla r............................................
Program m a xotirasi va stekni tashkil e t is h ..................................................
M a ’lum otlar xotirasini tashkil e tis h .................................................................
B uyruqlar s a n a g ic h i............................................................................................
T o 'g ’ri va vositali a d re s la s h ..............................................................................
Kiritish/chiqarish p o rtla ri.....................................................................................
364

---

254
254
255
256
258
259
260
262
262
264
265
267
268
268
269
270
270
272
273
274
274
275
276
282
282
282
284
285
286
288
289
290
292
292
293
293
296
296
296
297
297
299
301
301
303
303
305
306
PIC seriyati mikrokontrollerlarni taymerini va registrini modutlari......
Taymer/schyotchiki moduli...................................................................
Oldindan bo’lg ich..................................................................................
RPZU dagi ma’lumotlar xotirasi............................................................
Parallel portlarning turlari va ishlash rejimlari.......................................
Ketma-ket kiritish/chiqarish modullari..................................................
Mikrokontrollerlarda qo’llaniladigan analog raqamli o’zgartirgich .
Taymerlar va hodisa protsessorlari.......................................................
Taymer/sanagichni strukturasi...............................................................
Kirish kanalini egallash taymeri.............................................................
Taymerni chiqishini taqqoslovchi kanalni strukturali sxemasi............
Hodisa protsessori...................................................................................
Mikrokontrollerlarni vaqtincha to’xtatuvchi m odul............................
Uzish vektori.............................................................................................
Uzilishni tashkil q ilish ................................................................................
Mikrokontrollerlarni yordamchi apparatli vositalari..........................
MK asosida sistemaning energiya sarfini kamaytirish ....................
Mikrokontrollerni taktli generatorlari.....................................................
Mikrokontrollerni ishonarli ishlashini apparatli vositali ta'minlash......
Formallashtirilgan signal sxema MK nolga keltirish.............................
Manba kuchlanishini detektorli blok yordamida pasaytirish............
Qo’riqchi taym er..................................................................................
Mikrokontrollerning protsessorlarini buyruqlar sistemasi....................
VIII BOB. KONTROLLERLARNI, MIKROKONTROLLERLARNI 
PROGRAMMALASHTIRADIGAN TILLARI
Kontrollerlarni, mikrokontrollerlarni programmalashtirish tilla ri.........
Umumiy tushuncha...............................................................................
Programmalash, programmalash t ili...................................................
"STEP-5” paketi........................................................................................
PIC mikrokontrollerlari uchun programma ta’minoti........................
MRASM assembleri................................................................................
MPASM operatorlari...............................................................................
MPASM va utilitlarda qo’llaniladigan fayllar kengaytmasi........................
MPASM direktivalari.............................................................................
Yuqori darajadagi tilda mikrokontrollerni programmalashtirish va sozlash
vositalari......................................................................................
MPLINK kompanovshigi.........................................................................
MPLIB kutubxona menedjeri.................................................................
MPSIM simulyatori..................................................................................
Apparat vositalarini qurish va ishga tushirish......................................
Programma ta’minotini qurish va ishga tushirish................................
Apparat va programma vositalarini birgalikda ishga tushirish metodi va
vositalari................................................................................
PIC seriyali mikrokontrollerlarni maxsus funktsiyalari va buyruqlari....
PIC MK maxsus funktsiyalari ..................................................................
RIS16CR mikrokontrollerlarining bitlarini vazifalari...............................
PIC16F8X mikrokontrollerlar guruhini buyruqlar sistemasi...................
Buyruqlar formati va ularni turlari.........................................................
PIC16F MK ning buyruqlar sistemasi.....................................................
Bayt bilan ishlash buyruqlari.................................................................
Bitlar bilan ishlaydigan buyruqlar........................................................
Konstantalar bilan ishlash va boshqarish buyruqlari...........................
365

---

8.7. 
Program m alash va sozlashni alohida x u s u s iy a tla ri 
.......... 308
8.7.1. 
PIC16F m ikrokontrollerlarni a fz a llik la ri 
...... 308
8.7.2. 
Bitlar k o n fig u ra ts iy a s i 
...... 309
8.7.3. 
Ichki sxem ali program m alash I C S P
.........309
8.7.4. 
Past kuchlanishli program m alash e c h im i............................................................. 309
8
.8. 
Q iym atlarni qayta ishlash logik b u y ru q la ri............................................................311
5.8 .1. 
P rotsessom i buyruqlar sistem asi
......311
8
.5.2. 
P1C16F87X m ikrokontrollerini b u yruqlar siste m a si 
....... 311
8.9. 
O b'ektlarni param etrlarini nazorat qiluvchi va boshqaruvchi 
program m alarni blokli tu z ilis h i 
....... 316
8.9.1. 
M arkaziy protsessordagi p ro g ra m m a la r..................................................... ...........316
5.9.2. 
Bloklarni turlari
.....317
5.9.3 
Bloklarni joylashtirish tartibi va c h u q u rlig i 
.........318
8.9.4 
F oydalanuvchini p ro g ra m m a s i 
 
318
8.9.5. 
C hiziqli va slru kiu ra li p ro g ra m m a la s h
..........31S
8.9 ь. 
F oydalanuvchini program m asidagi b lo kla r.............................................. ............. 319
8
.9.7. 
Tashkillashtiruvchi bloklar va program m ani struktu ra si......................... ............319
5.9.X. 
Funktsional b lo k la r
.......320
8
.9.9. 
Q iym atlar b lo k i....................
........320
IX БО Б. КОГЛ R O L L E R L A R N I. M tK R O K O N T R O LE R LA R N I 
B O S H Q A R IS H OE E K T L A R I B IL A N B O G ’LA N IS H LA R I.
9
,!. 
Kontroflerlarni. m ikrokontrollerlarni boshqarish ob'ektlari bilan
b o g ’la n ish la ri.......................................................................................................... .......325
K o n tio ile ila fiii boshqarish o b 'e kliari bilan b o g ’lanishlariga qo'yiladigan
ayrim la la b la r.................................................................................................................325
9 .1,2 
Koritrollerlarni bor.hqarisl; ob'eKtlariga ulanish s x e m a la ri................................3.25
9.2. 
G alvanik bog'lanishni ta 'm in la s h ................................................................. ........... 327
9.3. 
Sath o ’z g a rtirg ic h i 
........328
9.4. 
M ikroprotsessorli sistem aiarda ishlatidigan aloqa yo ’llarining
sig n a lla ri.........................................................................................................................329
X B O B . M IK R O P R O T S E S S O R LI Q U R IL M A L A R N I LO Y IH A LA S H .
H i.l. 
M ikroprotsessorli qurilm alarni loyihalashning asosiy b o s q ic h la ri........ ...........335
Hi.2. 
O b’ektning param etrlarini nazorat qiluvchi va ishlashini boshqaradigan
program m alashtiraladigan m ikroprosessorli sistem a.. 
337
M ikroprotsessorlar, m ikrokontrollerlar va kom pyuterlar asosida tuzilgan
avtom atlashtirilgan sistem alarni loyihalashga m iso lla r..................................... 340
10.3.1. 
Boshqarish ob’ekti va m asalaning q o ’yilishi ...................................................... 340
10-3.2. 
M ikrokontrollerli m anipulyatorni ishlashini boshqaruvchi qurilma . . 
341
10,3.3 
Boshqarish signallarini o b ’ektga uzatish s x e m a la ri.........................................343
10 4. 
Pechning haroratini nazorat qiluvchi va rostlovchi K1816VE48 turidagi 346
MP boshqarish siste m a si....................................................................
Hi.5. 
Pechning haroratini nazorat qiluvchi K 580V M 80A turidagi 
349
m ikroprotsessorli qurilm aning strukturali sxem asini tu z is h .....................
10.6. 
C hiziqli 
elektrom agnitli 
dvigatelni 
m ikroprosessorli 
boshqarish 
sxem asini tu z is h
..... 350
10.6.1. 
M ikroprotsessorni o b ’ekt bilan b o g ’lanish sxe m a si.............................. ............ 350
10.6.2. 
C hiziqli dvigatelni ishlashini boshqarish a lg o ritm i................................. .......... 353
10.7. 
KIS K R 5 8 0 W 5 5 interfeysini p ro g ra m m a la sh
...... 354
F oydalanilgan a d a biyotla r............................................................................. .......... 360
366

---

O’quv adabiyoti
ERKIN O ’LJAEV
MIKROPROTSESSORLAR VA MIKROEHM
ASOSLARI
Texnika oily o’ quv y u rtla ri uchun o’quv qo’llanma
M u x a rrir: Toshmatov F.
Rassom: Karashuk A.
Texnik m u x a rrir: Saidxonov SH. 
Musahhih: Rasulova M.
Kompyuterda sahifalovchi: Ro’zieva N.
“ Farzay-Poligraf bosmaxonasida chop etildi. 
Times New Roman garniturasi. Shartli bosma 
tabog’ i 23. Ofsel qog’ozi. Adadi 100 dona. 
Bosishga ruxsat etildi 15.02.2012. 
Toshkent sliahri, Yakkasaroy tumani.
367