Katalitik modifikasiyalash

Tuz – suv taglik ishqoriy rafinatsiya 

---

54 
Soapstok bilan neytral yog’ning chiqindisi miqdorini sezilarli kamaytiradigan 
ishqoriy rafinatsiyaning original usuli A.A. Shmidt tomonidan ishlab chiqilgan. 
Uning prinsipi shundan iboratki, yog’ orqali o’tayotgan ishqor eritmasi 
tomchilari yuzasidagi plyonkadan hosil bo’lgan sovun xaltachalarining uzilishi, bir-
biri bilan birlashishi va natijada soapstokning kompakt massasi hosil bo’lishini oldi 
olinadi. Neytral yog’ning yo’qotilishi kamayadi. Bunga erishish uchun neytralizator 
tubida osh tuzining kuchsiz eritmasi quyiladi va unga sovunning cho’kayotgan 
plyonkalari (xaltachalar) tushadi. Bunday eritmada xaltachalar devorlarini tashkil 
qilgan sovun eriydi, xaltachalar plyonkasi buziladi va ulardan yog’ ozod bo’ladi. 
Sovunlanishga ulgurmagan yog’ yuqoriga qalqib chiqib rafinatsiyalangan yog’ning 
asosiy massasiga qo’shiladi. Shunday qilib, rafinatsiyalangan yog’ning chiqishi 
(unumi), soapstok bilan, xaltachalar (plyonkalar) ichidagi va bir-biriga yopishgan 
plyonkalar orasidagi, yog’ yo’qolishining qisqarishi hisobiga oshadi. 
Rafinatsiya jarayoniga turli omillarning ta’siri.
Harorat.
Harorat 
ko‘tarilishi bilan rafinatsiya tezligi oshadi va shu bilan birga neytral yog‘ning 
sovunlanishi ham ortadi. Jarayonning harorati ishqor eritmasi konsentratsiyasiga 
bog‘liq. Ishqor konsentratsiyasi qancha yuqori bo‘lsa, jarayon harorati shuncha past 
bo‘lishi kerak. Odatda harorat 20-25 
0
C (paxta yog‘i uchun) va 80-85
0
C 
(kungaboqar moyi uchun) oralig‘ida bo‘ladi. 
Ishqor 
konsentratsiyasi:
Ishqor 
konsentratsiyasini 
oshishi 
bilan 
neytralizatsiya tezligi va neytral yog‘ning sovunlanishi ham oshadi. Yuqori 
konsentratsiyali ishqor bo‘yovchi moddalarga ta’sir etib, uning ajralishiga yordam 
beradi. Ishqor konsentratsiyasi yog‘ turi va kislota soniga bog‘liq. Kerakli ishqor 
konsentratsiyasi odatda tajriba orqali aniqlanadi, chunki tozalangan yog‘ning 
chiqishi (unumi) va uning sifati ishqor eritmasining konsentratsiyasiga bog‘liq. 
Aralashtirish:
Bu omil ishqor konsentratsiyasiga va kontakt vaqtiga bog‘liq. 
Ishqorning yuqori konsentratsiyasida kontakt vaqti qisqa bo‘lib, juda tez 
aralashtiriladi. Konsentrlangan eritmalar bilan ishlash vaqtida intensiv aralashtirish, 
jarayonni tezlatib, neytral yog‘ni sovunlanishini kamaytiradi. Ishqorning mayda 

---

55 
tomchilari yog‘ kislotalari bilan katta kontakt yuzasiga ega va hosil bo‘lgan sovunli 
pardaga esa bo‘yovchi moddalar adsorbsiyalanib, yog‘ rangi tiniqlashadi.