133
oʻrnida foydalaniladi), unga suv toʻldirib, elektr tokini bersak unda tutash idishning
manfiy zaryadli tomoni koʻtarila boshlaydi. Bunda ham elektroforezga oʻxshab suv
koʻtarilishi qoʻyilgan toklarning kuchiga, dielektrik oʻtkazuvchanligiga toʻgʻri
proporsional, diafragmaning qovushqoqligiga esa teskari proporsional boʻladi. Bu
hodisa
elektroosmos
deb ataladi (67-rasm). Bu hodisalarning sababi qattiq jism
bilan suyuqlik fazalaridagi har xil zaryadlarning mavjudligidir.
67-rasm. Reyssning ikkinchi tajribasining sxemasi.
Elektroforez hodisasida loyning kichkina zarrachalari elektrodlar orasida hosil
boʻlgan elektr maydoniga dispers fazaning zaryadlangan zarrachalari musbat
elektrodga boradi. Elektroosmosda qumning zarrachalari
loynikiga qaraganda
ancha ogʻir boʻlgani uchun ular harakat qilolmay elektr maydoni ta‘sirida qum
qavatlarida hosil boʻlgan kapillyarlar orqali manfiy elektrod tomon musbat
zaryadlangan suyuqlik harakat qiladi. Shuning uchun ham manfiy zaryadli elektrod
qoʻyilgan tutash idishning ustuni balandga koʻtariladi. Bu hodisalar, umuman
kolloid zarrachalarning zaryadlanishi, elektroforez hodisalarning
hammasi kolloid
sistemalarda ionlar yordamida qoʻsh elektr qavatining mavjudligi sababidan yuz
beradi.
Elektroosmos yoʻnalishiga qarab suyuqlik zaryadi ishorasini aniqlash
mumkin. Rus olimlari I.Jukov va B.Nikolskiy elektroosmos hodisasidan
foydalanib suvni tozalash usulini topdilar. Elektroforezning chiziqli tezligi
quyidagicha aniqlanadi:
E
u
0
134
bu yerda,
dielektrik
konstantasi,
F
m
yoki
boʻlib,
sistemasida, dielektrik konstantasining vakuumdagi
qiymatini koʻrsatadi;
sistemada
ning qiymati 1 ga teng,
qovushqoqlik.
Ushbu tenglama
Gelmgols-Smoluxovskiy tenglamasi
deb yuritiladi.
Elektroforez usulidan foydalanib kolloid sistemalarning
dzeta-potensialini
aniqlash mumkin. Dzeta-potensialni hisoblab topish uchun quyidagi formuladan
foydalanish mumkin boʻladi:
E
ul
К
bu yerda,
- dzeta-potensial,
-
suyuqlikning qovushqoqligi, u- kolloid
zarrachaning elektroforezdagi chiziqli tezligi, E- berilgan potensiallar ayirmasi, l-
ikki elektrod oraligʻidagi masofa, ya‘ni kapillyar uzunligi, K
4 (silindrik shakldagi
zarrachalar uchun) K
6 (kichik sferik zarrachalar),
- suyuqlikning dielektrik
konstantasi.
Elektroforezni tekshirish natijasida kolloid zarracha
qanday zaryadga ega
ekanligini va dzeta-potensial qiymatini aniqlash mumkin. Silindrik shakldagi
zarrachalarning dzeta-potensialini aniqlash uchun
H
u
4
formuladan, shuningdek, sferik shakldagi zarrachalar uchun
H
u
6
formuladan foydalaniladi. Bu yerda,
(E- potensiallar ayirmasi;
l
-
elektrodlalaro masofa,
- qovushqoqlik).
Dzeta – potensial qiymati eritmadagi elektrolit ionlar konsentratsiyasiga va
ularning zaryadiga bogʻliq. Elektrolit konsentratsiyasi qanchalik katta boʻlsa, dzeta
- potensial qiymati shunchalik kichik boʻladi. Diffuzion
qavatdagi barcha qarshi
ionlar adsorbsion qavatga oʻtib ketsa, dzeta- potensial qiymati nolga teng boʻlib
qoladi. Laboratoriyadagi tadqiqot ishlarida dzeta-potensialni aniqlash uchun
solishtirma elektr-oʻtkazuvchanlikni oʻlchashdan foydalanish qulay boʻlanligi
135
sababli
Gelmgols-Smoxulovskiy formulasi
quyidagi shaklga keltirilib yozilishi
mumkin:
0
l
к
bu yerda,
solishtirma elektr oʻtkazuvchanlik,
hajmiy tezlik, ya‘ni
ga teng boʻladi.
Dostları ilə paylaş: