Паша Ибиш оьлу Сяфяров

 
Seolitl
əşmiş kül tufu,  
trass yataq v
ə təzahürləri 
 
Qazax çök
əkliyi daxilində son vaxtlar bir neçə kül tufu və trass 
yataq v
ə  təzahürləri  aşkar  olunmuşdur.  Onlardan bir neçəsində 
k
əşfiyyat  işləri  aparılmış  və  ehtiyatları  hesablanmışdır. 
Seolitl
əşmiş  tuflar  və  trass  xammalı  ilk  növbədə  sement 
istehsalında aktiv əlavə kimi istifadə olunur. Lakin son zamanlar 
kül tuflarının başqa daha mühüm tətbiq sahəsi aşkar olunmuşdur. 
Aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, kül tufları 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
62 
güclü seolitl
əşməyə  məruz  qalmışdır.  Onların  tərkibində  böyük 
miqdarda  seolit  mineralı  olan qlinoptilolit çox əhəmiyyətli 
xüsusiyy
ətlərə  malikdir.  O  torpağa  əlavə  edildikdə  torpağın 
m
əhsuldarlığı  artır,  heyvan  və  quşların  yeminə  qatıldıqda  isə 
onların inkişafına yüksək təsir göstərir.  
Suyun v
ə spirtin kənar qarışıqlardan təmizlənməsində və digər 
m
əqsədlər üçün xalq təsərrüfatının  müxtəlif sahələrində  geniş 
istifad
ə olunur.  
Seolitl
əşmiş  kül  tuflarının  ən  böyük  yatağı,  Ağdağ  dağından 
şimal,  şimal-şərqdə  yerləşən  Aydağ  yatağıdır.  Bu yataqda dəqiq 
k
əşfiyyat işləri aparılmış və B+C
1
+C
2
 kateqoriyala
rı üzrə ehtiyatı 
12,6 mln. 
ton hesablanmışdır. Seolit kül tufları əsasən Üst Santon 
v
ə  Kampan çöküntüləri ilə  növbələşərək bu çöküntülər  arasında 
uyğun lay-linzalar əmələ gətirilirlər. Həm kül tuflarının özü, həm 
d
ə sementləşmə prosesi Üst Santon dövründə intensiv fəaliyyətdə 
olmuş və Kampan dövründə də davam etmiş vulkanik proseslərin 
m
əhsuludur.  
Aparılan  tədqiqatlar göstərmişdir  ki,  seolitləşmə  prosesi təkcə 
kül tuflarında deyil, həm də “trass” adlandırılan turş tərkibli xırda 
qırıntılı  litoklastik  tuflarda  da  getmişdir.  Odur ki, belə  hesab 
etm
ək olar ki, trasslar seolit xammalı kimi öyrənilə bilər.  
Qazax rayonu 
ərazisində və eləcə də onun cinahlarında Aydağ 
yatağından  başqa  Qaymaqlı,  Kəmərli,  Tatlı,  Koroğlu  və  s. 
seolitl
əşmiş kül tufu və trass təzahür və yataqları məlumdur.