Ped Psix 2 tayyori 16. cdr

Metodika
– muayyan qarashlar, nazariyalar, metodlar majmuasi 
bo‘lib, xususiy fanlarni o‘qitish uslubiyati hisoblanadi. Metodikadan 
foydalanish mexanizmini bilish ta’lim jarayonini rivojlantirish va 
boshqarishning eng samarali shakl va metodlarini aniqlash imkonini 
beradiki, buning nafaqat nazariy, balki amaliy ahamiyati ham 
1
Қаранг: Педагогик технологиялар. Абдуллаева Ш.А., Ахатова Д.А.– Тошкент, 
2003.– 56 –бет.

---

103
beqiyosdir. Metodika shaxsning tabiatga bo‘lgan ta’sirini jamoaviy, 
maqsadga muvofiq, texnologik o‘zaro ta’sir sifatida namoyon 
bo‘lishini ifodalaydi.
Ta’lim texnologiyasi tahsil oluvchilar faoliyatini samarali, 
muvaffaqiyatli tashkil etishga yo‘naltirilgan bo‘lib, u talabalarning 
shaxsiy va pedagog bilan birgalikdagi faoliyatlarini inobatga olgan 
holda, o‘quv materiallarini mustaqil o‘zlashtirishlari uchun zarur 
sharoitlarni yaratishga xizmat qiladi. 
Ta’lim jarayonini texnologiyalashtirish nazariyasining shakllanishi 
uzoq muddatli vaqt oralig‘ida kechadi. Qator mamlakatlar – 
AQSH, Angliya, Yaponiya, Italiyada ta’lim texnologiyasi va 
uning muammolarini tadqiq etishga alohida e’tibor qaratilgan. Bu 
mamlakatlarda ta’lim texnologiyasi muammolarini tadqiq etuvchi 
tashkilotlar tuzildi, maxsus jurnallar (“Ta’lim texnologiyasi – 1961-
yil, AQSH; 1970-yil, Angliya; 1965-yil, Yaponiya; 1971-yil, Italiya; 
“Ta’limtexnologiyasi va dasturli ta’lim” – 1964-yil, Angliya; “Ta’lim 
texnologiyasi sohasidagi tadqiqotlar” – 1965-yil, Yaponiya) nashr 
etildi.
Mustaqillik sharoitida O‘zbekiston Respublikasi ta’lim muassasa-
lari faoliyati jarayoniga yangi pedagogik texnologiyalarni olib kirish-
ga qaratilgan harakatlar bir qator yetakchi tashkilotlar tomonidan olib 
borildi. So‘nggi besh-yillar davomida yuqorida nomlari keltirilgan 
tashkilotlarning ko‘magida respublikaning bir qator yetakchi oliy 
o‘quv yurtlari qoshida Innovatsion markazlar (Pedagogik texnologiya 
markazlari) tashkil etildi. 
O‘zbekiston Respublikasida uzluksiz ta’lim tizimini rivojlantirish, 
uning sifat va samaradorligini oshirish davlat siyosatining eng ustuvor 
yo‘nalishlaridan biridir. Shu boisdan yuqori darajadagi bilimga 
ega, ma’naviy boy, sog‘lom, barkamol avlodni tarbiyalash “Ta’lim 
to‘g‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ko‘zda 
tutilgan asosiy maqsadlardan biridir. 
Ta’lim jaryonlarini rivojlantirish bilan birgalikda hozirgi kun 
talablari oldida turgan dolzarb masala – kelgusidagi kasb egalarini, 
shu jumladan, bo‘lajak shifokorlarni innovatsion faoliyatga 
tayyorlash, yosh avlodni ma’naviy tarbiyalash, intellektual jihatdan 
104
rivojlantirishda samaradorlikka erishishdir. Zero, faqat barkamol 
shaxsgina o‘zining intelektual, ma’naviy imkoniyatlarini kasbiy 
faoliyatida to‘laqonli namoyon etish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Shu ma’noda mamlakatimizda innovatsion jarayonlarni qiyosiy-
tahliliy o‘rganish, amaliy tajribalarni tanqidiy mushohada qilish aso -
si da umumlashtirish, bo‘lajak mutaxassislarning innovatsion faoli ya -
tini to‘g‘ri tashkil qilish, uning istiqbol strategiyasini aniqlash imko-
nini beradi. 
Innovatsion faoliyat
– bu yangi ijtimoiy talablar bilan an’anaviy 
me’yorlarning mos kelmasligi, yoxud amaliyotning yangi shaklla-
nayotgan me’yorining mavjud me’yor bilan to‘qnashuvi natijasida 
vujud ga kelgan majmuali muammolarni yechishga qara tilgan 
faoliyatdir
1
», – deb ta
'
kidlaydi M.Ochilov. Innovatsion faoliyat – 
amaliyot va nazariyaning muhim qismi bo‘lib, ijtimoiy-madaniy 
obyekt sifatlarini yaxshilashga qaratilgan ijtimoiy subyektlarning 
harakat tizimi bo‘lib, u ma
’lum doiradagi muammolarni yechish 
qobiliyatigina emas, balki har qanday vaziyatdagi muammolarni 
yechish uchun motivatsion tayyorgarlikka ega bo‘lishdir. 
Innovatsiya
(ing. “innoveyshn” – yangilik kiritish) – tizim ichki 
tuzilishini o‘zgartirish, deb ta’riflanadi. 
Innovatsiya – amaliyot 
va nazariyaning muhim qismi bo‘lib, ijtimoiy – madaniy obyekt 
sifatlarini yaxshilashga yo‘naltirilgan ijtimoiy subyektlarning harakat 
tizimidir. Bu g‘oya nazariyasi mohiyatining yaratilishiga nisbatan 
turli yondashuvlar va fikrlar mavjud bo‘lib, uning mohiyati borasida 
fanda yagona fikr mavjud emas.
Innovatsiyalar 
dolzarb, muhim ahamiyatga ega bo‘lib, muayyan 
bir tizimda shakllangan yangicha yondashuvlardir. Ular tashabbuslar 
va yangiliklar asosida tug‘ilib, ta’lim mazmunini rivojlantirish uchun 
istiqbolli bo‘ladi, shuningdek, umuman ta’lim tizimi rivojiga ijobiy 
ta’sir ko‘rsatadi. Innovatsiya – ma’lum bir faoliyat maydonidagi 
yoki ishlab chiqarishdagi texnologiya, shakl va metodlar, muammoni 
yechish uchun yangicha yondashuv yoki yangi texnologik jarayonni 
qo‘llash, oldingidan ancha muvaffaqiyatga erishishga olib kelishi 
ma’lum bo‘lgan oxirgi natijadir.
1 
Очилов М. Педагогик технологиялар.-Тошкент: Ўқитувчи,2006.-91-бет.

---

105
Butun ta’lim tizimidagi innovatsiyalarni quyidagicha tasniflash 
ma’qullanmoqda:
III 
Faoliyat yo‘nalishiga qarab (pedagogik jarayondagi, 
boshqaruvdagi).
III 
Kiritilgan o‘zgarishlarning tavsifiga ko‘ra (radikal, modifi-
katsiyalangan, kombinatsiyalangan).
III 
O‘zgarishlar ko‘lamiga ko‘ra (lokal, modulli, tizimli).
III 
Kelib chiqish manbayiga ko‘ra (shu jamoa uchun ichki yoki 
tashqaridan olingan).
Innovatsiyaning maqsadi –
sarflangan mablag‘ yoki kuchdan eng 
yuqori natija olishdan iborat. Boshqa turli-tuman o‘z-o‘zidan paydo 
bo‘ladigan yangiliklardan farqli o‘laroq, innovatsiya boshqariluvchi 
va nazorat qilinuvchi o‘zgarishlar mexanizmini tashkil etadi.
Ta’lim tizimidagi har qanday yangilik innovatsiya bo‘la 
olmaydi. Shu sababli «novatsiya» va «innovatsiya» tushunchalari 
o‘rtasidagi asosiy farqlarni ko‘rsatib o‘tish zarur. Buning uchun 
islohot faoliyatining aniq shakli, mazmuni va ko‘lami asos bo‘lib 
xizmat qiladi. Agar faoliyat qisqa muddatli bo‘lsa va yaxlit tizim 
xususiyatiga ega bo‘lmasa, o‘z oldiga muayyan tizimdagi faqat ba’zi 
elementlarini o‘zgartirishni vazifa qilib qo‘ygan bo‘lsa, u holda biz 
novatsiya 
bilan muloqot qilayotgan bo‘lamiz. Agar faoliyat ma’lum 
konseptual yondashuv asosida amalga oshirilayotgan bo‘lsa va uning 
natijasi o‘sha tizim rivojlanishiga yoki uning prinsipial o‘zgarishiga 
olib kelsagina 
innovatsiya 
deya olamiz.
Har ikkala tushuncha 
mezonlari
quyidagicha: novatsiya amaldagi 
nazariya doirasida amalga oshiriladi, ko‘lam va vaqt bo‘yicha 
chegaralanadi, metodlar yangilanadi va natijasi avvalgi tizimni 
takomillashtiradi. Innovatsiya esa tizimli, yaxlit va davomli bo‘ladi, 
ma’lum amaliyotda yangi faoliyat tizimini loyihalaydi, amaliyot 
subyektlari pozitsiyalarini to‘la yangilaydi. Bunda faoliyatning yangi 
yo‘nalishlari ochiladi, yangi texnologiyalar yaratiladi, faoliyatning 
yangi sifat natijalariga erishiladi, natijada amaliyotning o‘zi ham 
yangilanadi.
Innovatsiyaning amaliyotga kiritilishi innovatsion jarayonlarda 
amalga oshiriladi. 
Innovatsion jarayon 
deb
– innovatsion 
106
o‘zgarishlarga tayyogarlik ko‘rish va uni amalga oshirish jarayoniga 
aytiladi.
I.P.Podlasiy pedagogik tizimda 
innovatsion o‘zgarishlarning 
yo‘nalishlarini 
o‘rganish asosida 
quyidagilarni belgilab beradi:
Ш Pedagogik tizimning tamomila o‘zgarishi.
Ш O‘quv jarayonining o‘zgarishi.
Ш Pedagogik nazariyaning o‘zgarishi.
Ш O‘qituvchi faoliyatining o‘zgarishi.
Ш Tahsil oluvchi faoliyatining yangilanishi.
Ш Pedagogik texnologiyaning o‘zgarishi.
Ш Mazmunning yangilanishi.
Ш Shakl, usul va ta’lim vositalarining o‘zgarishi.
Ш Boshqaruvning o‘zgarishi.
Ш Maqsad va natijaning o‘zgarishi.
Ta’lim jarayonidagi innovatsion o‘zgarishlar, ta’lim tizimiga har 
qanday yangilikning kiritilishi bevosita o‘qituvchi faoliyatini yangilash 
va o‘zgartirish orqali amalga oshirilishi ham muallif tomonidan qayd 
etilgan. Ta’lim tizimidagi innovatsiyalar, ularni amaliyotga kiritish, 
innovatsion jarayonlarni boshqarishni tahlil qilish orqali innovatsion 
faoliyat tuigunchasini ta’riflash imkoniyati paydo bo‘ldi. Innovatsion 
faoliyat – pedagogik jamoani harakatga keltiruvchi, olg‘a boshlovchi, 
taraqqiy ettiruvchi kuchdir. 
“Innovatsion faoliyat –
bu yangi ijtimoiy 
talablar bilan an’anaviy me’yorlarning mos kelmasligi, yoxud 
amaliyotning yangi shakllanayotgan me’yorining mavjud me’yor 
bilan to‘qnashuvi natijasida vujudga kelgan majmuali muammolarni 
yechishga qaratilgan faoliyatdir”, – deb ta’kidlaydi V.I.Slobadchikov. 
Innovatsion faoliyat bu amaliyot va nazariyaning muhim qismi 
bo‘lib, ijtimoiy – madaniy obyekt sifatlarini yaxshilashga qaratilgan 
ijtimoiy subyektlarning harakat tizimi hisoblanadi va u ma’lum 
doiradagi muammolarni yechish qobiliyatigina emas, balki har qanday 
vaziyatdagi muammolarni yechish uchun motivatsion tayyorgarlikka 
ega bo‘lishdir. O‘qituvchining innovatsion faoliyatining markaziy 
masalasi o‘quv jarayonini samarali tashkil etishdan iborat.