Psixik rivojlanish va uni davrlashtirish muammosi

17.2.Pedagogning individual faoliyat uslubi
O‘qituvchilik – inson jamiyati tarixi boshlangandan e’tiboran davom etib, shu bilan birga hamma vaqt jamiyat va jamoatchilik tomonidan e’tiborga loyiq, e’zozlab kelingan kasbdir.
Nasiriddin Tusiy o‘zining "O‘qituvchilarni tarbiyalash to‘g‘risida" degan asarida shunday deydi: "…O‘qituvchi munozaralarni olib borishni, rad etib bo‘lmaydigan darajadagi isbot qilishni bilishi, o‘z fikrlarining to‘g‘riligiga ishonishi, nutqi esa mutlaqo toza, jumlalari mantiqiy ifodalanadigan bo‘lishi lozim… O‘qituvchi nutki hech qachon va hech qaerda zaharxandali, qo‘pol yoki qattiq bo‘lishi mumkin emas. Dars paytida o‘qituvchining o‘zini tuta olmasligi ishni buzishi mumkin…"
Qobiliyatli, ijodkor inson –u har doim o‘ziga xos shaxsdir. Pedagogda individuallikning shakllanishi bolani ijodiy shaxs sifatida tarbiyalashga yordam beradi. Har qanday katta odam ongli ravishda pedagoglik kasbini tanlar ekan, u tanlagan yo‘lini amalga oshirish chog‘ida allaqachon shaxs bo‘lib shakllanadi va shak-shubhasiz individualdir. O‘qituvchi va tarbiyachilar ichida turli-tuman shaxslar qancha ko‘p bo‘lsa, ular bolalarni o‘qitib tarbiyalaganlarida bu bolalar ko‘pdan-ko‘p, shu bilan birga foydali individual xususiyatga ega bo‘lishlarining ehtimoli shuncha yuqoridir.
YUqorida ko‘rib o‘tilgan, har bir o‘qituvchi va tarbiyachi ega bo‘lishi lozim bo‘lgan pedagogik faoliyatning umumiy talablari, pedagogik qobiliyatning ko‘pdan-ko‘p jihatlari bilan ularning individuallikka intilishlarini qanday bog‘lash mumkin? Pedagogik faoliyatning individual uslublarini ko‘rib o‘tamiz. Ular quyidagicha namoyon bo‘ladi:

Pedagogik faoliyatning individual yo‘nalishi haqida gapirganda, odatda shu nazarda tutiladiki, u yoki bu pedagogik ta’sir vositalari va o‘zini tutish shakllarini tanlashda pedagog o‘zining individual imkoniyatlaridan kelib chiqadi. Har xil individuallikga ega bo‘lgan pedagoglar ko‘pdan- ko‘p o‘quv va tarbiyaviy misollar ichidan aynan bir xilini tanlashi mumkin, lekin ulardan har xil foydalaniladi.

SHuni ta’kidlab o‘tish joizki, bu yuqori pedagogik tajribani qabul qilinishi va uni keng tarqatilishiga taalluqlidir. Uni tahlil qila turib pedagog doimo shuni yodda tutishi lozimki, bunday tajriba, malaka amaliy jihatdan olib qaralganda uning muallifi shaxsidan ajralmas bo‘ladi va o‘qituvchining individualligi hamda umumahamiyatga ega bo‘lgan pedagogik topilmalar birlashmasidan tashkil topadi.
SHu sababli pedagogik tajribalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri boshqa o‘qituvchilar yoki tarbiyachilar tomonidan ko‘chirib olishning kelajagi yo‘q hamda bu hol yomon natijalar beradi. Buning yuzaga kelish sababi shundaki, pedagogning psixologik individualligini aynan qaytarish qiyin, ularsiz natijalar o‘z-o‘zidan boshqacha bo‘lib chiqadi. Bu holatdan chiqib ketish uchun pedagogik tajribaning muhim qismini ajratib olib, ongli ravishda muammo qo‘yish va uni ijodiy individual qayta ishlab, hal etish lozim. Boshqacha qilib aytganda, har qanday pedagogik tajribani shundayligicha ko‘chirib olmaslik kerak: undagi asosiy g‘oyani aniqlab, doimo o‘zligicha qolmog‘i, ya’ni yorqin individual hislatlarga ega bo‘lmog‘i lozim. Bu holat bolalarni o‘qitish va tarbiyalash samarasini kamaytirmaydi, balki sezilarli darajada oshiradi, unga yuqori pedagogik tajribani o‘rganish orqali erishiladi.
O‘qituvchi tomonidan tashkil etilgan o‘quv jarayonida sub’ektning ta’lim olishi uning o‘ziga xosligi va xarakterida namoyon bo‘ladi, bu uning o‘quv usuliga ta’sir ko‘rsatadi. SHakllangan individual o‘quv usullari sxematik ravishda ikki qutb bilan ko‘rsatilishi mumkin: “ijobiy” – “salbiy”. Quyida keltirilgan jadval o‘quv jarayonida bunday usullarni ko‘rsatib beradi. O‘qituvchi dars jarayonida buni inobatga olgan holda yondoshishi maqsadga muvofiqdir.
YU.A.Samarin fikricha, o‘quv faoliyati samaradorligining ko‘rsatkichi o‘quvchilarda tafakkurning tizimliligi bilan dinamikligining kengayishidan iboratdir. SHunday ekan, pedagog doimo ta’lim jarayonini tashkil etish va boshqarishda bu jihatlarni inobatga olishi kerak.