Psixik rivojlanish va uni davrlashtirish muammosi

2.3 TOPSHIRIQ

Psixik taraqqiyot qonuniyatlari va etakchi faoliyat turlari

Vazifa: Psixik rivojlanish qonuniyatlarining mazmuni hamda turli Yosh davrlaridagi etakchi faoliyat turlarini ko‘rsating. Bunda quyida keltirilgan jadvalning birinchi ustuniga kiritilgan bandlar tartib raqamini uchinchi (bo‘sh) ustunga ikkinchi ustunda keltirilgan tushunchalar ro‘parasida ularga mos javob variantlari o‘rin egallaydigan qilib joylashtrish talab qilinadi.

№	1-ustun	2-ustun	3-ustun
Psixik rivojlanish qonuniyatlarining mazmuni
1	Psixik rivojlanish davomida turli psixik funksiyalar taraqqiyotining notekis kechishi	Kumulyativlik qonuniyati
2	Nisbatan sust rivojlangan psixik funksiyalar vazifasining qisman boshqa funksiyalar tomonidan bajarilishi	Geteroxronlik qonuniyati
3	Psixik funksiyalarning o‘zraro aloqadorlikda taraqqiy etishi	Senzitivlik qonuniyati
4	Psixik rivojlanishning muayyan davri ma’lum psixik funksiyalar rivojlanishi uchun qulay davr bo‘lishi	Kompensatsiya qonuniyati
5	Psixik rivojlanish davomida psixik funksiyalar va xususiyatlardagi o‘zgarishlarning to‘planib borishi	Integratsiya qonuniyati
Turli Yosh davrlarida etakchi faoliyat turlari
1	Syujetli-rolli o‘yin	Go‘daklik davri
2	O‘quv faoliyati	Ilk bolalik davri
3	Predmetli-manipulyativ faoliyat	Maktabgacha Yosh davri
4	Intim-shaxsiy muloqot	Kichik maktab Yoshi
5	Bevosita emotsional muloqot	O‘smirlik davri

3.Ontogenezning ilk bosqichlarida insonning psixik rivojlanishiga xos xususiyatlar

3.1Vazifa: Turli Yosh davlarida inson shaxsining rivojlanishida etakchi jarayonlarning nisbati qanday bo‘lishini belgilang. Bunda quyidagi jadvalda ko‘rsatilgan har bir davr uchun uch xil variantdagi nisbatdan to‘g‘ri bo‘lganini qoldirib boshqa ikki ortiqcha variant ustidan chizib qo‘yish talab qilinadi.

Yosh davrlari	SHaxs rivojlanishidagi etakchi jarayonlar nisbati
Ilk bolalik Yoshi Maktabgacha Yosh Kichik maktab Yoshi	individualizatsiya > adaptatsiya	adaptatsiya > individualizatsiya	integratsiya > individualizatsiya
O‘rta maktab Yoshi	individualizatsiya > adaptatsiya	adaptatsiya > individualizatsiya	integratsiya > individualizatsiya
Katta maktab Yoshi	individualizatsiya > adaptatsiya	adaptatsiya > individualizatsiya	integratsiya > individualizatsiya

3.2 TOPSHIRIQ

Ontogenezning ilk bosqichlarida psixik taraqqiyot xususiyatlari

Vazifa: Psixik rivojlanishning ilk bosqichlariga xos xususiyatlarni aniqlang. Bunda quyidagi jadvalda tegishli xususiyat va Yosh bosqichining nomi kiritilgan satr bilan ustun kesishgan joyga belgi qo‘yish talab qilinadi.

№	Psixik rivojlanishning muayyan davriga xos xususiyatlar	Psixik rivojlanish davrlari
		CHaqaloqlik	Go‘daklik	Ilk bolalik
1	Bolada ko‘rgazmali-obrazli tafakkur shakllana boshlashi
2	Bolaning ko‘zguda o‘z aksini kattalar yordamisiz tanishni boshlashi
3	Bola tug‘ulganidayoq mavjud bo‘lgan shartsiz reflekslarning ko‘pchiligi yo‘qolib ketishi
4	Bolada turli jinsdagi kishilarga nisbatan har xil reaksiya kuzatila boshlanishi
5	Bolaning tovushlarni balandlik va tembr xususiyatlariga ko‘ra farqlay boshlashi
6	Bolaning atrofdagi odamlar nutqida diqqatni jamlay boshlashi
7	Bola nutqi rivojlanishida “so‘z-gap” bosqichining boshlanishi
8	Bolada hamdardlik qilishga xos ilk xatti-harakatlarning kuzatilishi
9	Bola yuzida shaklan tabassumga o‘xshash harakatlarning ilk bora kuzatilishi
10	Bolada muayyan narsa-buyumlar o‘ziga tegishli ekanini qayd etish xususiyati shakllanishi

4.Maktabgacha Yosh davrida psixik rivojlanish xususiyatlari

4.1Vazifa: Maktabgacha Yosh davridagi psixik rivojlanish uchun xos bo‘lgan xususiyatlarni belgilang. Bunda quyidagi jadvalda keltirilgan jumlalarda tushirib qoldirilgan fikrni har bir jumla ostida ko‘rsatilgan variantlar orasidan topib, to‘g‘ri variantni ochiq qoldirish ikki noto‘g‘ri variant ustidan esa chizib qo‘yish talab qilinadi.

1.Ontogenezdagi psixik rivojlanish davomida eng avval ... paydo bo‘ladi
qoydali o‘yin	predmetli o‘yin	rolli o‘yin
2.Qoydali o‘yinlar bolalarda ... ning rivojlanishi uchun o‘ta muhim ahamiyatga egadir
qiziqishlar	dunyoqarash	irodaviy sifatlar
3.Maktabgacha Yosh davrida taxminan 4 Yoshdan boshlab ...
bolalar shakllarning konturini ajrata oladi	emotsiyalar ambivalentligi hodisasini tushuna oladi	chin va namoyish etilayotgan emotsiyalarni ajrata oladi
4.Maktabgacha Yoshda yaqqol namoyon bo‘ladigan tafakkur egotsentrizmi asosan ... gacha deyarli butunlay yo‘qolib ketadi
8-9 Yosh	12-14 Yosh	16-18 Yosh
5.Maktabgacha Yoshdagi bolaning o‘ziga unchalik qiziq bo‘lmagan topshiriqni uzoq vaqt bajarishga qodirligi uning maktab ta’limiga ... jihatdan tayyorligini bildiradi
intellektual	emotsional	sotsial
6.Muvaffaqiyatga intilish motivatsiyasida gender farqlar taxminan ... Yoshdan namoyon bo‘la boshlaydi
3-4 Yosh	5-6 Yosh	7-8 Yosh
7.Rejisyorlik o‘yini ... ning bir turi bo‘lib hisoblanadi
predmetli o‘yin	syujetli-rolli o‘yin	didaktik o‘yin
8.Rasm chizishda maktabgacha Yoshdagi bolalar ... dan keyingina rangni narsa-buyumlarning muhim belgisi sifatida ishlata boshlaydi
2 Yosh	4 Yosh	6 Yosh
9.Maktabgacha Yoshdagi bolalarning agressiv harakatlarida 3 Yoshdan 5 Yoshgacha ...
vokal harakatlar kamayadi va motor harakatlar kuchayadi	vokal harakatlar kuchayadi va motor harakatlar kamayadi	vokal harakatlar ham, motor harakatlar ham kamayadi
10. ... dan qo‘rqish maktabgacha Yosh davrida paydo bo‘ladi
notanish odamlar	qorong‘ulik	o‘lim

5.Kichik maktab Yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari

5.1Vazifa: Kichik maktab Yoshi davri uchun xos psixologik xususiyatlarni ko‘rsating. Bunda quyida berilgan jadvalning har bir bandidagi ikki xil mulohazadan to‘g‘risini aniqlab, javob maydonida unga mos katakchani ochiq qoldirish, noto‘g‘ri fikrga mos bo‘lgani ustidan chizib qo‘yish talab qilinadi.

№

Kichik maktab Yoshiga xos xususiyatlar haqidagi mulohazalar

Javob maydoni

1	a)o‘quv faoliyatida dastlab ijtimoiy motivlar ustun bo‘ladi	a
	b) o‘quv faoliyatida dastlab bilish motivi ustun bo‘ladi	b

2	a)ko‘rgazmali-obrazli tafakkur tarkib topadi	a
	b)so‘z-mantiqiy tafakkurning tarkib topadi	b

3	a)xulq-atvorda impulsivlikning ortadi	a
	b)xulq-atvorda impulsivlikning kamayadi	b

4	a)do‘stlashish motivlari orasida tashqi motivlarning roli ortadi	a
	b)do‘stlashish motivlari orasida tashqi motivlarning roli kamayadi	b

5	a)borish ta’qiqlangan joylarga qiziqish ortadi	a
	b)borish ta’qiqlangan joylarga qiziqish kamayadi	b

6	a)bilish jarayonlarida ixtiyoriylik ortadi	a
	b)bilish jarayonlarida ixtiyoriylik pasayadi	b

7	a)tanbehni tengdoshlar orasida og‘ir qabul qilish kuzatiladi	a
	b)tanbehni tengdoshlar orasida jiddiy qabul qilmaslik kuzatiladi	b

8	a)emotsiyalar ambivalentligi hodisasini tushunish kuzatiladi	a
	b)emotsiyalar ambivalentligi hodisasini tushunmaslik kuzatiladi	b

9	a)o‘ziga-o‘zi beradigan baho pedagogik bahoga bog‘liq bo‘ladi	a
	b) o‘ziga-o‘zi beradigan baho pedagogik bahoga bog‘liq bo‘lmaydi	b

10	a)tafakkurda konservatsiya xususiyati shakllangan bo‘ladi	a
	b)tafakkurda konservatsiya xususiyati shakllanmagan bo‘ladi	b