Psixologik trening asoslari. N. Ismoilova

 
15.2. Nizo strategiyasining klassifikasiyasi 
Nizo strategiyasining klassifikasiyasi asosida quyidagi omillar yotadi:
1) xatti-harakatning xarakteri (hujumkorlik, himoyalanish va neytral);
2) bu harakatlami amalga oshirishning faollik darajasi (faol — passiv);
3) bu harakatlaming yo‘nalganligi (opponent - muxolifjga, uchinchi bir kishi-a, о’z- o'ziga). 
Tanlangan strategiya ma’lum bir taktika orqali realizasiya qilinadi. Xatti-harakat taktikasi — 
opponent (qarama-qarshi tomonjga qaratilgan ta’sir ko‘rsatish strategiyalaming amalga oshirilish 
usullari. A.Ya.Ansupov va A.l.Shipilovlar opponentga qarshi ta’sir ko'rsatishning quyidagi turlarini 
ajratib ko‘rsatishgan:
a) qat’iy: 
• hokimlikni mutloq qo‘lga olish (nizo ob’ektini hamma narsadan mahrum qilish - 
erkinlikdan, puldan); 
• fiziologik zo‘ravonlik qilish (jismoniy tan jarohati yetkazish, faoliyatini cheklab qo'yish);
• psixologik zo‘ravonlik qilish (haqorat qilish, qo’polik qilish, shaxsiyatiga tegish, g ‘iybat-
bo‘hton uyushtirish, aldash, y o lg ‘on xabarlar tarqatish, yerga urish, xo’rlash va h.k.);
• bosim o'tkazish (talab qo’yish, buyruq berish, do‘q-po‘pisa qilish, shantaj qilish, obro’sini 
to’kish); b) neytral (betaraf): 
• demonstrativ harakatlar (o‘zining salomatligi yomonlashganligini hammaning oldida arzi-
dod qilgan holda o‘z shaxsiga nisbatan diqqatning jalb etilishi, ishga chiqmaslik, suitsidal 
harakatlami ko‘z-ko‘zlab amalga oshirish); 
• sanksiyalar berish (opponentga jazo berish orqali ta’sir o’tkazish, xodimning ish 
yuklamalarini oshirish, talabalami bajarishdan bosh tortish kabilar);
• v) yumshoq:
•о’z pozitsiyasini qayd etish taktikasi (o‘z fikrlarini tasdiqlash uchun mantiqiy va faktik 
ma’lumotlardan foydalangan holda muhokama, taklif va tanqidlarda ishtirok etish); 

---

96
•do stona munosab.at taktikasi (umumiylikka asoslanib muammoni yechishga tayyorlikni 
ifodalash, zarur ma’lumotni topib berish, yordam taklif etish va h.k.); 
• bitim tuzish taktikasi (bir-birga o’zaro yaxshilik qilish, va’dalar berish, yon berish, uzr 
so‘rash). 
Nizoning kechishi va ishtirokchilarining tavsifi o’rtasida o’ziga xos zanjir vazifasini о 
taydigan holat mavjud bo’ lib, u bir tomondan nizoli xulq-atvor, ikkinchi tomondan nizoli 
vaziyatning quyidagi elementlami o'z ichiga olgan obrazlari ga bog’liq:. 
1) nizo ishtirokchilarining o‘zi haqidagi qarama-qarshiliklar (o‘z ehtiyojlari, imkoniyatlari, 
qadriyatlari, maqsadlari va h.k.);
2) nizo ishtirokchilarining qarama-qarshi tomonlar haqidagi tasavvurlari (ulaming ehtiyojlari, 
imkoniyatlari, qadriyatlari, maqsadlari va h.k.); 
3) nizoning har bir ishtirokchisining qarama-qarshi tomon uni qanday qabul qilayotganligi 
haqidagi tasavvurlari; 
4) nizolashuvchi tomonlaming nizo yuz bergan muhit va sharoitiar haqidagi tasavvurlari. 
Nizoli vaziyatning obrazini tahlil qilish nima uchun zarur? Nizoli xulqni nizoning qarama-
qarshiliklaming mavjudligi emas, aynan nizoning sub’ektiv kartinasi belgilab beradi, ya’ni nizoli 
vaziyatning buzib, noto‘g‘ri idrok etilishi quyidagilarda namoyon bo’lishi mumkin: 
1) butun bir vaziyatni noto g‘ri talqin etish — vaziyaiga yuzaki qarash, faqat oq-qora tarzida 
baho berish, informasiyani o ‘z foydasiga filtrlash, uni n o to ‘g ‘ri qabul qilish va h.k.; 
2) nizodagi xatti-harakat motivlarini nito‘g‘ri idrok etish — masalan, o‘z foydasiga ijobiy 
motivlami, qarshi tomonga esa eng qabih, tuban motivlami qo'shib-chatish;
3) harakatlar, fikr-mulohazalar, xulq-atvor kabilaming buzib talqin etilishi — o'ziga nisbatan 
quyidagi tarzdan ishlatilishi smumkin: «men to‘g‘ri qiidim», «men shunday qilishga majbur 
boTdim», «uning o‘zi aybdor, chunik meni shunga uning o‘zi majburiadi», «hamma shunday 
qiladi»; va qarshi tomonga nisbatan: «u menga qasdma-qasd shunday qilyapti», «u ataylab shunday 
qilyapti» va h.k.;
1972 yilda K. Tomas va R. Kilmenn nizoli vaziyatlarda namoyon boTadigan xulq-atvoming 5 
xil shakli (stili)ni ajratib ko‘rsatgan: