Psixologik trening asoslari. N. Ismoilova

10.4.Guruh bilan ishlash jarayonida eng ko‘p kuzatiladigan muammoli vaziyatlar va ularning 
yechimi 
Trener mashg'ulot o‘tkazar ekan, har bir guruhning individual jihatlan borhgini bilishi kerak. 
Shunga mos holda ma’lum bir muammo doirasidagi dastur va rejani turli guruhlarda amalga 
oshirilishi turlicha kechadi. Qaysidir guruhda treneming ishi silliq kechsa, qay birida o‘ziga xos 
muammolarga duch kelishi mumkin. Shulami hisobga olgan holda mashg‘ulotlar davomida eng 
ko‘p kuzatiladigan muammolar ustida to'xtalib o‘tamiz:
Guruh ichida kichik guruhchalarning poydo bo‘lishi. Guruh faoliyatining binnchi kunidagi 
boshlang‘ich bosqichda ishtirokchilaming o‘zaro bir-birlarini hamda trenemi tanimasligi natijasida 
ularning aksariyatida xavotirlanish hislari paydo bo lishi kuzatiladi. Buning sababi ba’zi 
ishtirokchilar guruh uni qabul qilmasligidan xavotirlanadi, natijada aksariyat ishtirokchilar guruh 
a’zolari orasidan kimningdir qo‘llab-quwatlashiga muhtojlik sezadi va o'zlariga yaqinroq tuyulgan 
ishtirokchilar bilan yaqinlashib oladilar. Oqibatda, mashg‘ulot boshlanishi bilanoq guruh ichida 
kichik guruhchalar paydo bo'ladi. Bu guruhlarda ishtirokchilar o'zaro yaqinlik va о zaro ishonchni 

---

63
his etadilar, "sheriklik" hislarini sezadilar. Bu holat trening mashg‘ulotlari jarayonida trenerga 
guruhda o‘zaro ishonch, samimiylik muhitini yaratishga hamda guruhni ahillashtirishga halaqit 
berishi mumkin. 
Bunday holda trener nima qilishi kerak: ishtirokchilami "ajratadigan” va aralashtirib 
yuboradigan o'yinlardan foydalangan holda juftliklar va kichik guruhlardagi ishtirokchilami doimo 
almashtirib borishi kerak. Ishtirokchilaming bir- birlarini yanada chuqurroq bilishlari va 
tanishishlariga yordam bemvchi o‘yin!ar o'tkazishi kerak. 
Treneming yoki ishtirokchilaring diqqatini jal etish, ularni chalg‘itish. 
Psixologiyada shaxs tiplari borasidagi bilimlardan bilamizki, kishilar rasida namoyishkorona 
tipdagi shaxslar ham mavjud, Xuddi shuningdek har qanday trening guruhlarida ham shunday 
ishtirokchilar topilib qolishi mumkinki, ular iloji boricha hammaning diqqatini o‘zlariga 
qaratmoqchi bo‘lishadi. Buni ular turli xilda amalga oshiradilar: barcha savollarga har doimo o‘z 
fikrlarini bayon etishga intilishadi, boshqalaming gaplarini hurmatsizlarcha bo'lib qo'yishadi, 
ishtirokchilar va trener o‘rtasida nizo keltirib chiqarishga harakat qilishadi, bema’ni (ba’zida 
axloqsiz) "hazil- !razul"larga yo‘l qo‘yishadi, mashg'ulotlarga qiziqishlari yo‘qligini namoyish 
etishadi yoki har xil qiliqlar chiqarishadi. 
Bunday holatda trener nima qilishi kerak: agar bu xil qiliqlar guruhga ishlayotgan bo'lsa, ya’ni 
guruhni izdan chiqarib, trenerga va mashg'ulotlarga qarshi qo‘yayotgan bo‘lsa, hech qachon bunday 
ishtirokchini noverbal ravishda rag‘batlantirish kerak emas (tabassum qilish, bosh qimirlatib 
tasdiqlash va h.k.). Ularga so'zlash uchun beriladigan vaqtni cheklash kerak, guruhning ishi va 
diqqati bir xil taqsimlanganligini e’tirof etish kerak: "Men sizning gapingizni bo lishga majburman, 
axir boshqalar ham gapirishlari kerak-ku". Boshqa ishtirokchilarga, ayniqsa gapirmasdan 
o‘tirganlarga murojaat etish kerak, "buzg unchi ishtirokchi bilan mashg'ulotdan bo‘sh vaqtda 
individual tarzda ochiq gaplashib, iming xatti- harakatlariga nisbatan tanqidiy fikrlami bayon qilib, 
uning ishi noto g riligini tushuntirish lozim. 
Jim o ‘tiradigan, indamas ishtirokchilar. 
Trening mash g ‘ ulotlarida, ayniqsa muloqotchanlik ко nikmalarini oshirish yuzasidan 
o‘tkaziladigan treninglarda ayrim ishtirokchilar treneming bergan savollariga javob bermaydilar, 
baxs-munozaralarda ishtirok etishdan bosh tortadilar, har gal gapirish uchun navbat kelganida 
“Menda fikr yo‘q “Bilmadim kabi boshqalaming g‘ashiga tegadigan javoblar beradilar. Bu hoi 
birinchidari ishtirokchilaming jahlini chiqarishi, ikkinchidan o'sha ishtirokichga nisbatan salbiy 
hissiyotlaming paydo bo'lishiga, uchinchidan uning guruhdan ajralib qolishiga olib kelishi mumkin. 
Shu bilan birga trener uchun ham qiyinchilik tug dirishi mumkin, ya’ni ishtirokchilar orasida fikr 
bildirmaslikka intiluvchilar ko‘payishi va mashg ulot sifati pasayishi ehtimoli ortadi. 
Bunday holatda trener nima qilishi kerak: trener ularga qiyin bo lmagan savollar bilan 
murojaat qilishi, ulami juftliklardagi mashqlarga ko'proq jalb etishi kerak, rolli o'yinlarda ularga 
yetakchi rollami berishi kerak, agar ulardan qandaydir tashabbus chiqib qolsa, buni albatta qo'llash 
kerak, ko‘proq “Aqliy hujum usulini qo'llashi va uning qoidalarini ta’kidlab hamma gapirishi 
kerakligirii ta kidlashi lozim va guruhning hamma a’zolarining fikrini davra bo'ylab so'rab chiqishi 
kerak. 
Qarshilik ko‘rsatish — o'zini himova qilish. Ba’zi ishtirokchilar treningga o'zining juda ko‘p 
ichki muammolari bilan tashrif buyuradilar, ulardagi bunday holat ulaming atrofdagi kishilarga 
nisbatan salbiy munosabining asosi bo lishi mumkin va ulaming muammosi bunday tipdagi 
ishtirokchilaming guruh qoidalariga bo'ysunmasligida ko'rinishi mumkin. Masalan, mavzuga 
tegishli bo‘lmagan bahslarga chaqiruv; mashg'ulot va trenerga nisbatan o‘z ishonchsizligini ochiq 
namoyon qilish; trenemi nizolarga undash (bunda ishtirokchi trener o‘zini qanday tutishini, jahli 
chiqishi yoki chiqmasligini tekshirib ko'rmoqchi bo‘ladi); agar trener bunday "buzg'unchi" 
ishtirokchilaming qiliqlariga e’tibor bermasa, ular hech narsa gapirmay jim o‘tirish reaksiyasi orqali 
javob berishlari mumkin. Bunday ishtirokchining qarshiligi u konstruktiv ravishda namoyon eta 
olmaydigan ichki zo'riqishi bilan bog'liq bo‘lishi ham mumkin. 
Bunday holatda trener nima qilishi kerak: ishtirokchi bilan individual tarzda gaplashishga 
harakat qilishi kerak; agar guruhda bitta shunday ishtirokchi bo‘lsa, uning ichidagi gaplami ayta 

---

64
olishi uchun imkoniyat yaratish kerak; uni nima qiynayotgani, nima uchun g'azabiantirayotgani, 
odamlarga bo‘lgan nafratining asosi nimaligi haqida gaplashish kerak; faol ishlash uslublaridan 
foydalangan holda, ya’ni zo'riqish, agressiyani susaytiruvchi o'yinlami qo'llab, undagi salbiy 
hislami susaytirishga yoki chiqarib yuborishga harakat qilish kerak. 
Guruh a ’zolari va trener munosabatlarida nizo navdo bo'lishi. 
Ko'pgina trening mashg'ulotlarida kuzatilgan tajribalar shuni ko'rsatadiki, ish jarayonida guruh 
a’zolari o‘rtasida, kichik guruhlar orasida yoki boshlovchi va ishtirokchi munosabatlarida nizolar 
paydo bo'lishi mumkin. Masalan, ayrim ishtirokchilar o‘z shaxs xususiyatlari yoki hayotdagi 
ijtimoiylashuvining natijasi sifatida bahslarda о z fikrlarini har doim ham muloyim va chiroyli 
tarzda bayon eta olmaydilar va natijada guruh a’zolari o‘rtasida nizolar paydo bo'lishiga olib kelib 
qo'yadilar, o'z-o'zidan ular nizolami hal etish yo'l-yo'riqlarini ham bilmaydilar. 
Bunday holatda trener nima qilishi kerak: trener bahsni munozaraga aylantirishi, ishtirokchi 
qo'pol ravishda bayon etgan fikmi qaytadan to'g'riiab aytishi, ishtirokchilardan о z fikrlarini ochiq, 
lekin muloqotchanlik madaniyatiga amal qilgan holda bayon etishlarini so rashi va shundan so'ng 
boshqalardan qaysidir tomonning fikriga qo shilishlarini so'rash yoki shaxsiy fikrlarini aytishga 
undashi kerak. 
Ishtirokchilaming trenerga nisbatan munosabat bitdirichi 
Ishtirokchilar trenerga turli xil chalg'ituvchi savollar berishi mumkin (trenerni uyaltirish, 
xijolatga qo'yish maqsadida); treneming shaxsiy hayotiga aloqador judayam nozik savollar berishi 
mumkin. oilaviy hayotning nozik masalalari hakida ochiqdan-ochiq gapirib boshqalaming 
noroziligi yoki hijolat bo'lishiga sabab bo‘lishi mumkin;
Bunday holatda trener nima qilishi kerak: bu xildagi vaziyatlardan chiqib ketish uchun trener 
ishtirokchilar bilan birga ishlab chiqilgan, mashg'ulot vaqtida barcha amal qilishi lozim bo'lgan 
xulq-atvor va xatti-harakat qoidalariga murojaat kilishi lozim, ya’ni ishtirokchilarga yoki aynan 
o‘sha ishtirokchiga qoidalarni yana bir bor takrorlatish kerak. 
Qoidalarning ta’sirini oshirish uchun 2 va 3-kun boshlanishida ishtirokchilar bilan roll! 
o‘yinlar tashkil qilish maqsadga muvofiq, har bir guruh pontomima shaklida ko‘rsatib bersa yanada 
yaxshiroq samara beradi. 
Agar guruhdagi ishtirokchilar yoki kichik guruhlar o‘rtasida о zaro nizolar kelib chiqsa, nizoni 
konstruktiv yo'l bilan hal etishi lozim; agar trener va ishtirokchi Л o'rtasida nizo paydo bo'lsa, trener 
o'z hissiyotlarini bayon etib ishtirokchi bitan Я gaplashishga urinib ko'rishi, kompromissga kelishga 
urinishi va kezi kelganda o‘z Щ xatosini tan olishi kerak. 
Trener quyidagi qoidani har doim esda tutishi kerak: Trener hamma ishtirokchilarga albatta 
yoqishi va o 'zi ham hammani yaxshi ко rishi shart emas, ular bir-hirlariniyaxshi ko'rishga ham 
majbur emaslar!"