Psixologiya

Axborot xuruzklari turlicha bulgani uchun unga nisbatan xavfsizlik choralarini kurish xam turli soxalarda (siyosat,
iktisodiyot, mudofaa) va turli jabdalarda (davlat mikyosida, xududiy, tashkilish, shaxsiy) amalga oshiriladi. Ya’ni, davlat mikyosida axborot xavfsizligini ta’minlashga alokador bulgan ishlar muayyan bir tashkilot doirasida amalga oshiriladigan axborot xavfsizligidan fark kiladi. Birinchisida gai milliy manfaatlarni ximoya kilish tugrisida ketsa, ikkinchi xolatda tashkilotdagi muayyan ijtimoiy guruxlararo axborot alma- shinuvida buxtoy, tuxmat, mish-mishlar tarkatinn a boglik bulgan salbiy xolatlar nazarda tutiladi. Lekin ikkala xolat xam axborot xurujlariga odamlarning normal faoliyatlari uchun xalakit beruvchi omil sifatida karaladi.
Axborot xuruzyushri - bu shaxsga, muayyan tashkilot na davlatga yunaltirilgan ta’sir bulib, uning asl maksadi unt shaxe, tashkilot va davlatning normal xayot tarzining buznlishipi nazarda tutgan siyosiy va ijtimoiy guruxlarning garant nimtlpridan kelib chikadi.
Saylov kompaniyalarida odatda axborot xurujlaripish bir kurinishi bulmish “kora piar” usulidan foydalaniladiki, unda yozma ravishda nashriy manbalar orkali buxtonln murojaat, yoki radio-televideniye orkali u yoki bu mavzu doirasida girt yolgonga asoslangan chikish kilinadi. Shuning uchun xam bunda!! taroit- larda axborot xavfsizligi eng avvalo, saylovda katiashnyotgap davogarlar yoki siyosiy partiyalarning obrusini saklab kolshp, ular tugrisida ob’ektiv imijning xosil bulishiga xichma i kiladi.
Oxirgi paytlarda turli xorijiy OAV orkali tarkntinlt p ap turli xil asosli-asossiz axborotlarda Odamlar ongiga salOny ta’sir kursatadigan ma’lumotlar tar kat il m o kd a k i. ularpipg ta’sirida ayrim odamlar va yaxlit ijtimoiy guruxlarda Sshr-
)biriga nisbatan ba’zan agressiv, ochik deviant xattn-xarlg.piarim keltirib chikaruvchi xolatlar yuzaga kelmokda. Bupi Opt chp al OAVning 2005 yil may oyida Andijonda bulib utgap sharxlashlarida guvox bulganmiz. Ushanda ayrim xorijlik jurnalistlar vokealarning asl moxiyatini xaspushlash, talkin kilish orqali jamiyatimizdagi barkarorlikka taxdid solmokchi bulgan edilar. Uzbekistan ochik OAV orkali vokealarning xolis bayon etilishi esa bunday sharoitda axborot xavsizligini ta’minlagan muxim manba rolini uynagan edi.
Shu sababli xam axborot xavfsizligi tugrisidagi ketganda, nafaqat u yoki bu mazmunli axborotlar, ma’lumotlarni ishonchli tarzda saqlash, balki anik, xolis ma’lumotni ishonchli manbalar orqali kabul kilish va yetkazish masalalari xam nazarda tutiladi.
Oxirgi yillarda kompyuter vositalari orkali amalga oshirilayotgan axborot xurujlari xakida kup yozilmokda. Bunday xurujning uziga xosligi shundaki, kompyuter tarmoklari orkali yetkazilayotgan ma’lumotlarning anik manzilini bilish ancha mushkul buladi. Ya’ni, xurujga karshi turishda uning kimdan va kayerdan kelayotganligini bilish muxim, aynan shu jixat kompyuter terrorizmi deb atalmish xavfni bartaraf etishda kiyinchiliklar tugdiradi. Chunki bu vosita orkali tarkatiladigan axborot bir zumda nafakat bir davlat doirasida, balki bir kancha mamlakatlarga tezkor axborotday tarkalib ketishi mumkin. Shunday kilib, kompyuter jinoyati sodir etilganda uning ob’ekta bevosita kompyuter, kompyuter, Internet tarmogi orkali uzatiladigan ma’lumot va tarmok xisoblanadi.
Mutaxassislar kompyuter jinotchiligining kuyidagi turlarini farqlaydilar: 1) terrorizm; 2) josuslik (xalkaro va sanoat soxasidagi); 3) ekstremistik guruxlar faoliyati (siyosiy, ekologik va diniy yunalishlardagi); 4) uyushgan jinoyatchilik va qalloblik; 5) xakerlar faoliyati (aloxida va uyushgan guruxlar).
Yukori axborot texnologiyalari soxasida esa kuyidagi toifali jinoyatchilik turlari farklanadi:
a) xakerlar (ingliz tilidan olingan: hackers) - kompyuterlar va axborot tizimlarini juda yaxshi biladigan odamlar;
b) xakerlar (ingl. crackers) - axborot tizimning xavfsizligi ataylab buzib, ruxsatsiz unga uzgartirish kiritish bilan shugullanadigan insonlar;
v) frikerlar (ingl. phreakers) - turli xil telekommunikatsiya tizimlarida kuporuvchilik bilan shugullanadiganlar.
Bu kabi jinoyatchilar guruxi odatda yirik kommunikatsiya tarmoklarida quporuvchilik kilib, bank va tartibni saklash muassasalari tarmoklaridagi axborot tizimini buzishga xarakat kiladilar, chunki bu ishlarni tagida yotgan maksad xamisha g`arazli bulib, u yirik pul mablaglariga ega bulish bilan boglikdir. Bugungi kunda AKD1 ana shu kabi yirik elektron terrorizmning xavfi ostida koldi. Bu kabi ishlarga ayrim-aloxida shaxslar kirishsa, ularni tezda aniklab topish, jazolash mumkin, lekin bunga uyushgan jinoyatchilar guruxi kirishsa, buning xavfi kattarokdir. Xarbiy ekspertlarning bergan ma’lumotlariga kura, XXI asrda ana shunday axborot xurujlari bilan shugullanish orqali mamlakatlar xavfsizligiga tahdid solish, noqonuiiy ishlar bilan shugullanish, katta pul mikdorlarining bir mamlakatdan ikkinchisiga utib ketaverishi uziga xos axborot- psixologik urushining yakinlashib kelayotganligidan, uning kuroli - aynan axborot va psixologik ta’sir ekanligini ta’kidla- mokdalar. Bu x,olat psixologlar oldiga, jumladan, ijtimoiy psixologiya oldiga uziga xos vazifalarni kuyadi.