Psixologiya

Informatsion-psixologik xavfsizlik
Informatsion taxdid va uning psixologik moxiyati kuplab siyosatchilar, psixologlar izlanishlarining predmetiga aylanib bormokda. G.Pochepsovshtt ta’kidlashicha, axborot urushida eng avvalo, psixologik konuniyatlar inobatga olinadi. Axborot- psixologik kurol - bu yangi turdagi kurol bulib, u ommaviy axborot vositalari, kompyuter uyinlari, Internet tizimi yordamida inson ongi orkali uning psixikasiga ta’sir kursatishga muljallangandir.
“Axborot urushi” tushunchasi nisbatan yangi bulib, u uziga siyosiy, iktisodiy va ijtimoiy-madaniy borlikning turli jabxa- larini kamrab oladi. Uning asosiy kurinishlaridan biri - kompyuter viruslari va yangi texnologiyalarni ugirlash orkali ziyon yetkazishdir. Axborot urushining okibatida avvalo, tanlab olingan auditoriya (kupincha bu yoshlar auditoriyasi)ning bilim- lari, ta’lim tizimiga ta’sir kursatilib, ularning an’apanpy madaniyatini kuporib tashlashga urinish sodir buladi. Bupday sharoitda odatda “xamma xammaga karshi” bulib, maglub gomon odatda u yoki bu soxadagi ustuvor makomini batamom yukotadp. Bunday kurolni ishlatishni bilgan bir xovuch garazlp piitli odamlar katta ijtimoiy guruxlarni yoki yaxlit mamlakatllrii uziga tobe kilishi, uz axborot makonida sakdashi mumkin. Odatda kaysi mamlakatda axborot resurslari kup bulib, u YuKori texnologiyalar borasida ilgarilab ketgan bulga, aynan shu davlatning axborot urushi komida kolish extimoli yukori buladi. Shu sababli xam dastlab axborot urushdari xakpdagp axborotlar rivojlangan Yaponiya va AKD1larida kayd kilina boshlangan.
Shunday kilib, axborot urushi - bu gumanitar soxdda bir ijtimoiy guruxning boshka bir ijtimoiy gurux manfaatlaridan kat’iy nazar uni uziga tobe kilish, uz kadriyatlariga kundirishga karatilgan uzokni kuzlagan siyosatidir. Bunda asosiy kurol rolini cheksiz ma’lumotlar makonida faoliyat yurgizayotgan elektron OAV uynaydi.
Axborot urushlari olib borishning usullari xam turlicha bulib, uning asosiylari kuyidagilardir:
• Axborot xurujlarining eng keng tarkalgan tu riga avvalo, reklamapi kiritish mumkin. Chunki yaxshi ishlangan reklama - bu odamlarning ishonch va e’tikdsini juda tez uzgartiradi. Ishonch va e’tikodning uzgarishi esa egasini dadil xarakatlarga chorlaydi.
• Parchalab tashlangan ma’lumotlar - axborot xurujpari- ni amalgan oshirishning yangi vositalaridan biri. Bunda bir karashda axamiyatsiz, ayrim-aloxida ma’lumotni uzida mujassam etgan axborot uni idrok etganlarning madaniy saviyasiga bevosita ta’sir kilib kuyganini bilmay koladi kishi. Amerikalik olimlarning ta’kidlashicha, odatda akdli mutaxassislar muxim, global xarakterli ma’lumotlarga e’tibor berib, orada utkazib yuborilgan, kushib berilayotgan narsalarga e’tibor karatmaydigan. Lekin aynan usha kichik ma’lumot ongosti tizimi orkali shaxsga kuchli ta’sir kilishi mumkin. Masalan, chiroyli, ma’nili kushikni, bema’ni libos, yot madaniyatga xos bulgan kolipda tikilganligi, yoshlarning kiyinish didiga kuchli ta’sir kilishi mumkin. Chunki odatda kattalar kushikning mazmuniga e’tibor berishsa, yoshlar kushikchining libosi, uzini tutishiga axamiyat beradi.
• Tashabbusni egallash - axborot agressiyalaridagi yana bir usul. Yangi ma’lumotni bilgan zaxoti uni egasidan avval “meniki” deb berib yuborish kuplab axborot kanallarida ishlatiladigan usul bulib, uzgalar tashabbusini “bizniki” deyish orkali uz mamlakati axolisi, xattoki, xorij kanallarida uzlariga ma’kul fikrni ta’kidlab, noma’kulini uzgalaRnikiday kursatishga asoslanadi.
• Yomonlik bilap tugamaydigan kurollarni ishlatish - mutaxasislarning fikricha, odamlar xayotiga taxdid solmaydi, bundan odamlar salomatlik yoki umrlarining tugashi kabi talofatlar kurmaydi, lekin ular ommani garazli chakiriklar bilan tus-tupolonlarga chikishga majbur etishi, aloka vosita- larini batamom ishdan chi kari shi yoki energiya manbalarini noko- nuniy boshka tarafga utib ketishiga olib kelishi mumkin. Masalan, bunday kurol ishlatilganda ba’zan ishlab turgap radio kanal tarmogiga begona kanal tushib olib, “diydiyosi”ni gapirishi, odamlarning “nima buldi ekan?” qabilida qizikishlariga asolanib, biror siyosiy liderni yomonlashi, yoki genotsidni tarkatishi mumkin. Maksad - tinlovchilarning fikrini uzgartirish orqali, ularning xulk-atvoriga ta’sir kursatishdir.
• Axborot orkali ta’sir ko`rsatish mexanizmi - asosli yoki asossiz, urinli yoki urinsiz axborot yetkazish orkali ommaning ongini boshkarishga tayanadi. Chunki omma yoki “ommaviy odam” teran tafakkur yuritish, xar bir ma’lumot yoki axborotni tashkil kilishga qodir emas. Shuning uchun xam qukori texnologiya vositalari orqali odamlar ongiga ta’sir kilish uning ongosti tuzilmasiga bevosita ta’sir kursatish orkali, uning idrokidagi onglilikni kamaytirish, kar kanday yangi ma’lumotga nisbatan tabiiy tolerantlilikni oshirishga yunaltirilgandir. Buni psixologlar psixikaning “kaliti” deb izoxdashadi. Chunki odam xamisha yangilikka kizikadi, “Bu nima?” refleksi ayniksa, kichik yoshli va usmirlik yoshidagi bolalarda kuchli bulgani sababli, ular tankidsiz xar turli ma’lumotni kabul kilishga moyil buladilar. Shuning uchun xam oxirgi yillarda psixologlar uz navbatida bola ongini turli gayri tabiiy axborotga nisbatan chiniktirish, uning uzida psixologik ximoya vositalarini va imkoniyatlarini kuchaytirishga aloxida e’tibor bermokdalar.