Psixologiya

-konversiya - mulokotdagi kandaydir tusiklar yoki barerlar- ni olib tashlash uchun kutilmagan usullarni kullash, masalan, xavotirli informatsiyani yumoristik mavzu bilan almashtirish yuli.
Ochik axborot xurujlari vaziyatida shaxsning uzini uzi ximoya kilishini boshsarishda ayrim jixatlarga aloxida e’tibor berish lozim. Avvalo, ta’kidlanganidek, xar bir inson uchun mustatsil fikr zarur. Mustakil fikrga ega bulgan insongina uziga nisbatan karatilgan yaxshi yoki yomon ma’lumotning moxiyatiga yetishi na unta nisbatan adekvat reaksiya kursatishi, ximoya mexanizmlarshsh nim a solishi mumkin.
Ikkinchidan, yoshlar turli yot va bemaza axborot xurujlariga berilmasligi uchun biz ularda milliy gururni tinimssh tarbiya- lashimiz va bunda xar bir fan predmeti va tarbiyaiiy mulokot- lardan okilona foydalanishimiz zarur. Masalan, .2006 ypliing uzida nishonlangan kator tantanalar, jumladan, Ma’mun Akade- miyasi va uning nima uchun aynan Uzbekistan xududida tashkil etilganligiga yoshlar e’tiborini karatish va ularni ochik fikr almashinuviga chorlash ularda millim gururni uygotadi.
Millim gururning axamiyati shundaki, bunday sifati bor inson boshkalarga kul bulishni, jumladan, axborot xurujlariga tobe bulmaydi.
Uchinchidan, milliy gururi bor insonda imon, insof va diyonat tushunchalarini shakllantirish mumkin. Chunki inson kalbi bilan boglik bu kadriyatlar Internet va ochik axborotlar olamida adashtirmaydigai “kompas” rolini uynaydi. Bir rus olimi ta’kidlaganidek, “Internet” shunday o`rmonki, unda kompassizlanib bulmaydi”.
Turtinchidan, oliy o`quv yurtlarida professor-uqituvchilarning avtoritetini, ular aytadigan har bir so`zning aniq, muljalli bulishi ta’minlash zarur. Domla aytadigan fikrlardan biri - axborot kanday bulishidan katiy nazar, u kabul kiluvchi insonning izmida bulishi, uning manfaatiga xizmat kilishi kerak. Buning uchun yovuz niyatli, yot goyalarni targib etuvchilarning asl niyatlarini, ular say’i-xarakatlarining oxir- okibati nima bilan tugashini ochik aytaverish lozim.
Shunday kilib, axborot xurujlariga karshi turishning psixologik yullarini xar bir murabbiy va talabaga yetkazish maksadga muvofikdir. Buning uchun kuyidagilarni yodda tutish lozim:
a) aslida ataylab ta’sir etishga muljallangan xabarni shaxe darrov kabul kilmaydi. Chunki, birinchidan, unda ilgaridan psixologik ximoya mavjud va ikkinchidan, xar kanday yangi narsaning singib ketishida muayyan axborot tusiklari xam buladi.
b) bunday sharoitlarda “uchinchi shaxe ta’siri” effekta ruy beradi. Uning ma’nosi - “bu xabarga xamma ishonaversin, menga ta’sir kilmaydi” deb uylaydi shaxe, lekin ma’lum ma’noda shu fikr ta’sirida u axborot ta’sirida tushib bulgan buladi. Xaligi fikrni uzi uchun xar extimolga karshi xayolidan utkazadi;
v) Ishontiruvchi chakiriklarga, masalan, reklama orkali yetkazilayotgan xabarlarga yosh bolalar juda uch buladi va aynan ular ota-onani kundiradi. 90% onalar aynan reklama kilingan tovarlarni bolalariga xarid kilib olib beradi. Xuddi shunday “Internet”ga ulanish, uyida zamonaviy kompyuterga ega bulish fikri dam bolalardan chidadi, bunga ota-onani kundiradilar dam.
g) habarning asl madsadi aslida ma’lumot berish chmas, balki ishontirish ekanligini tushunish kerak. Odam i im g ma’lumotlilik darajasi kanchalik yudori bulsa, uning turln xabarlarga ishonkiramay munosabatda bulishi dam yukori buladi. Lekin xabarga ishonkiramay karashimiz bizning upi kabul kilgnnimiz yoki kilmasligimizni bildirmaydi. Ya’ni, agar bich ochikdan ochik yoshlarga “bu axborot manbaiga ishonmanglar, ular agaylab yolgoi ma’lumot bermokda” desak, bu narsa ularning shu turln axborotpi kabul kilmasliklarini kafolatlamaydi. Lekip “ogodlantnril- gan odam kurollangan, mudofazalangan buladi” tamyildan kelib chikib, birinchi ogoxdantirishdan sung, yana uch farqlarimizni faktlar bilan asoslasak, ulardagi immunit kuchlirok buladi. Lekin shuni nazarda tutish lozimki, ogodlantprish mud- datlari dam rol uynaydi. Masalan, psixologik ekeperimentlarda bir xafta avval ogodlantirishning ta’siri uzokrok muddatdan kura kamrok ekanligi ma’lum bulgan. Yoki uyda xoli, komfort sharoitda kabul kilingan ta’sir bilan odamlar orasida, kuichi likning ichida galiz xabarni kabul kilish farklanadp. chu inu Dmgpch uydagi ta’sir skeptizmni kuchlirok namoyish etishi kuchshplgln (R. Chaldini).
Ikkinchi tomondan, bevosita axborotni kabul kilish arafa sidagi ogodlantirish karshi argumentlar ishlab chikshn nakshpi kamaytiradi, undan sal avvalrok ogodlantirish esa inson miyasida ma’lumotni kayta ishlashga imkon beradi (J.Terner).
d) Tanish narsalar dakida ma’lumotga ega bulgan odamni» ishontirish tezrok amalga oshadi. Lekin samarali ta1ppkanardan biri - axborot kanallari orkali berilayotgai ma’lumotlarni ochidchasiga jamiyat manfaatlariga zid ekanligi, ularning adolatsiz, xudbinlarcha uzatilayotganligi, nimalaridir qonunga muvofiq ekanligini kayd etish mumkin. Ya’ni, tarbiyachi, uknguichp muayyan axborot mazmuni yoki uning manbaiga nisbatan ochik tarchda U» noroziligini bayon etish, targibot y fikriga karshi chkipligini aytishi mumkin. Bu dolat dam auditoriyani uylashga majbur padi.
Yana uziga xos strategiyalardan biri - ochik axborot maibala- ridan ketgan ma’lumotni, undagi ayrim faktlarpi ochik gan olishdir. Masalan, ba’zan talaba Uzbekistonga karshi buxgonli xabarni eshitganini tashvish bilan ustoziga aytishi mumkin. Shunday paytlarda eshitgan ma’lumotining mazmunini yeurab olib, ularning ayrimlari borasida xak gapni aytishi: “Xa, darxaqiqat bularni biz xam bilamiz, Sen bilmasmiding?” deb, axborotning asl buxton kismini keyin rad etishi maksadga muvofikrovdir.
Bundan tashkari, ukituvchiga xos bulgan usullardan biri - uz karashlariga nisbatan ikkilanish pozitsiyasi borligi ochik tan olish: “balki men noxavdirman, lekin bu masalada shunday asoslarim bor edi..., deb barcha xolis asoslarni keltirish lozim. Shunday kilib, ochik axborot xurujlari sharoitida shaxsga turli- tuman ma’lumotlarning yetib kelishi tabiiy. Bunday sharoitda oilada kattalarning, auditoriyada pedagogning faol xayotiy pozitsiyasi, teran munosabati yoshlarga ijobiy ta’sir kursatadi. Chunki xamma narsaga kizikadigan yoshlar uchun referent guruxning yonida, oilasi davrasida yoki ukuv muassasasida bulishi katta tarbiyaviy axamiyat kasb etadi.