Psixologiya

Ekspert sifatida, ya’ni, bu shunday shaxski, u kliyent yoki mijoz tomonidan taklif kilinadi. Ular birgalikda biror ijtimoiy-psixologik vaziyatni taxdil kilishadi, xulosalar natijasida yangiliklar kiritishadi, ziddiyatli yoki janjalli vaziyatlarda maksadga muvofik tugri xulk shaklini taklif etishadi. Demak, ekspert ishining okibati - xulosa chiqarib, so`ng tavsiyalar berishdir.

2) Maslahatchi - ekspertdan farkli, mijoz tomonidan bir martalik emas, balki bir necha marta ayni muammo buyicha maslaxat berish va xulosalar chikarish uchun taklif etiladi. Uning aralashuvi bevosita bulib, faoliyati okibatida biror shaxe yoki yaxlit jamoaga yordam kursatiladi, yangi loyixalar kabul kilinadi.
3, o`rgatuvchi - odatda buyurtma asosida joylarda uquvlar, kurslar tashkil kiladi. Uning asosiy vositasi ijtimoiy- psixologik trening va uning turli kurinishlari bulib, okibati - ijtimoiy mulokotning turli shakllariga urgatish, ijtimoiy xulkni uzgartirishdir.
Yurtimizda ma’naviyat soxasidagi isloxotlar na amalga oshirilgan xamda oshirilayotgan ishlarning axamiyati shupdaki, ular yoshlarda uz xalkining madaniyati, Vatanining utmpshp va buguni, milliy kadriyatlarga tugri munosabatlarnipg shakllani- shiga sabab buladi va bu -ziyoli, bilimdon kishilar uchun li charur fazilatdir. Aks xolda, olam siru asrorlarini chukur bilgap, kizikishlari doirasida jiddiy izlanishlar olib borishga tayyor shaxe, agar u, bu bilimlarni avval uz xalki, millati, yakiilari manfaatiga yunaltira olmasa, uning jamiyat tarakkiyotiga aloka- sini tasavvur kilolmasa, ma’naviyati kashshok, iktidori esa samarasiz, xudbin shaxe sifatida baxolanadi.

2. Ijtimoiy psixologiya va amaliyot

Ijtimoiy psixologiya va iqtisodiyot. Tabiiy, xozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida ilmu-fan yutuqlarining amaliyotga tatbik etiladigan soxalaridan eng muximi - bu iqtisodiyot, ishlab chiqarish va sanoat soxasidir. Iktisodiyot soxasida ijtimoiy psixologiya kanday masalalarni xal kilishga kumaklashishi mumkin? samarali boshqaruvni tashkil etish usul va yulllriii Urgangan xolda, amaliy yuriqnomalar ishlab chiqish va boshkaruvchi
kadrlar kompetensiyasini oshirish;
*iqtisodiy usishga alokddor bulgan qarorlar qabul kilishda inson omili masalalarini urganish;
*ishlab chiqarilayotgan maxsulotlar bozorida talab va taklifni maxsus psixologik anketalar va testlar vositasida urganish;
* ishlab chikarilayotgan tovar va maxsulotlar reklamasi bilan shugullanish, reklamaning inson ongiga ta’sir korsatishining samarali vositalari ishlab chikish;
*iktisodiyotning turli tarmoqlari uchun boshqaruvchi kadrlar tayyorlash jarayonida ishtirok etish.
Xar kanday ishlab chikarish muammosining ijtimoiy-psi- xologik jabxasini aniqdash jamiyat kun tartibidagi asosiy masalalardan biri ekanligi kech kimga sir emas. Chunki yangicha bozor munosabatlarini xayotda amalga oshiruvchilar aloxida shaxs- lar bulib, ularning individual xamda guruxiy ustanovkalari, faolliklari, mexnatga munosabatlari, xissiyotlari yetakchi rol uynaydi. Korxonalarning mustakilligi, xususiy mulkchilikning turli shakllari xayotga shiddat bilan kirib kelayotgan bugungi kunda xam odamlar uzaro gurux bulib mexnat faoliyatini amalga oshirar ekanlar, ular uchun usha guruxdagi ijtimoiy-psixologik muxitning kandayligi, bevosita raxbarning obrusi, norasmiy liderlarning ishga va shaxslararo munosabatlarga ta’siri muxim masala bulib kolaveradi va ularning xususiyati ishlab chikarish samaradorligiga bevosita ta’sir kursataveradi.
Yangicha bozor ikgisodiyoti munosabatlari sharoitida raxbar- lar oldida turgan yana bir muxim masala shuki, ular avvalgidan xam bilimdonrok bulib, uz bilimlarini kuprok xar bir shaxsning individual psixologik layokatlari va kobiliyatlari, ishga nisbatan munosabatlariga binoan ularni takdirlashlari, mexnatga jalb etish, ragbatlantirishning turli-tuman shakllarini tatbik etishlari zarur. Xodimni yoki ishchini shaxsan urganib, faoliyatini munosib ragbatlantirish esa (xox moddiy, xox ma’naviy takdirlashdan katiy nazar) uning kisman testolog bulishini, psixologiya fanining ommabop usullarini kullagan xolda ish yuritishini talab kiladi. Ishni tashkil etish, guruxlarni shakllantiryshda xam ularning uziga xos konuniyatlarini bilishi, odamlar soni va saloxiyati masalasida ijtimoiy-psixologik bilimga ega bulishi shart.
Xozirgacha sanoat ijtimoiy psixologiyasi yunalishida kilin- gan aksariyat ishlar shu soxa birlashmalaridagi aloxida ishlab chikarish guruxlarida ijtimoiy-psixologik muxitni urganishga karatilgan bulib, tadkikot mobaynida ishlab chikarish samaradorligi, ishchilarning mexnatga munosabatlari, guruxdagi konun-koidalarga buysunishlari va xokazolar bilan boglikligi tekshirilgan. Ayniksa, kup tadkikotlarda ana shu psixologik fenomenning radbarlikka ta’siri, norasmiy liderlarning xusu- siyatlariga boglikligi masalalari tupik tadkik etilgan. Pekin shu yunalishdagi tadkikotlar xozirgi iktisodiy munosabatlar sharoi- tida utkazilgani yuk. Shuning uchun xam yakin kelajakda ijtimoiy psixologlar tomonidan sanoat korxonalarida utkazilishi mumkin bulgan tadkikot tarkibiga kuyidagilarni kiritish mumkin:
1. Jamoa a’zolari urtasidagi vertikal munosabatlarni urganish (raxbarlik masalalari, raxbarning jamoa a’zolari tomonidan idrok kilinishi va aksincha; xar bir a’zoning raxbarlikda ishtiroki, undan konikishi, karorlar kabul kilish jarayonlaridagi psixologik muammolar va boshkalar);
2. Jamoa a’zolari urtasidagi gorizantal munosabatlar, ya’ni jamoaning uyushganligi, shaxslararo munosabatlarning uziga xosligi, ziddiyatlar va ularning tiplari, ularning oldini olish choralari;
3. Mexnatga munosabat, undan jamoa a’zolarining kanchalik konikishlari va uning mexnat unumdorligiga ta’siri, faoliyat motivlari, amalga oshirilayotgan faoliyatning shaxsiy va ijti- moiy-foydali jixatlarini kay darajada tasavvur kilishi;
4. Mexnat jamoalari raxbarlarining malakasini oshirish, jumladan, ularning professiogrammasi va psixogrammalari asosida odamlar bilan ishlash, jamoani uyushtirish, kovushtirish, okilona ish va muomalani tashkil etish, uz liderlik kobiliyat- larini muttasil oshirishga urgatish buyicha ijtimoiy-psixologik treninglar utkazish;
5. Raxbarlarning malakasini oshirish kurslarida psixologlar ishtirokida maxsus mashgulotlar utkazish.
Tadkikotchining yukoridagi masalalarni u P ga pishi uchun ta- biiy metodik vositalar zarur. Amaliy ijtimoiy psixolog oddiy kishidan shu tomonlari bilan fark kiladiki, u xar bir konkret sharoitda uziga kerakli, ma’kul uslublarni kullaydi, ba’zi birlarini sinab kuradi, agarda ular maksadga muvofik bulmasa,
boshkasi bilan almashtiriladi. Olingan natijalarga asoslanib, u korxonalardagi ruxiy muxitni "yaxshi", “urtacha”, “yomon”, “karama- karshi” toifalarga buladi va ularning dar biridan uziga xos ilmiy-amaliy xulosalar chikaradi.
Bundan tashkari, bugun tadbirkorlik negizida tashkil etilayotgan kuplab ishlab chikarish korxonalari, firmalar, kushma korxonalar mavjudki, ularda mednatni ilmiy asosda tashkil etish va samaradorlikning ruxiy mezonlarini topish muxim muammodir. Chunki yangi korxonaning raxbari va mas’ul shaxslar kuplab insonlar bilan mulokotga kirishish va ishlab chikarish munosabat- larining murakkab shakllarini xis etishga majburdirlar. Menej- ment va marketing soxasidagi xar kanday izlanishlar va ularning tatbikiy natijalari, suzsiz jamiyatda ishlab chikarish kursatkichlarining yukori bulishini va inson manfaatiga xizmat kilishini ta’minlaydi. Garb mamlakatlarida bulgani kabi bu soxada talab va takliflarning uz vaktida urganilishi, raxbarlik maxoratining kuplab kirralarini egallagan xolda ishlab chikarish jarayonini tashkil etish, xar bir xodimning shaxsiy kobiliyatla- riga differensial munosabatda bulish katta tatbikiy axamiyatga molik. Sanoat korxonalarida tashkil etiladigan psixologik xizmat- ning ijtimoiy-psixologik yunalishi, avvalo, turli toifadagi ishchi-xizmatchilarni ijtimoiy va shaxsiy ziddiyatlarini barta- raf etishga urgatish, shaxslararo munosabatlarning demokratax, soglom shakllariga utish, raxbarlik maxorati sirlarini uzlash- tirish va ulardan kundalik faoliyatda okilona foydalanish malakalarini shakllantirishdir. Bunda, shubxasiz, psixolog tomonidan tashkil etiladigan turli trening mashgulotlari muxim axamiyatga ega.