Psixologiyadan mühaziRƏ MƏtnləRİ İxtisas: Rİm kurs: 3

İxtisas: RİM

Kurs: 3

Fənn: Psixalogiya

Müəllim: K. Əhmədova e-mail adresi: [e-mail]
MÖVZU 5: ÜNSİYYƏT

Plan
1.Ünsiyyət haqqında anlayış

2.Ünsiyyətin növləri və funksiyaları

3.Ünsiyyət informasiya alış-verişi kimi

4.Ünsiyyət insanlararası qarşılıqlı təsir kimi

5.Ünsiyyət insanların bir-birini qavraması və anlaması kimi

ƏDƏBİYYAT
1.Bayramov Ə. S.Tərccümə red.ilə Ümumi psixologiya,B.1982
2.Bayramov Ə.S.,Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya, B.1989,2006
3.Məhərrəmov M. C. Psixologiya B.1968
4 Əliyev R. Psixologiya ,B.2006
1. Ünsiyyət haqqında anlayış. Hələ qədim zamanlardan insanlara məlum idi ki, uşaqların çoxu yetim evində tez ölür. Çünki onların ünsiyyət tələbatı ödənilmir. XIX-əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində dünyanın müxtəlif ölkələrində özəl və dövlət yetim evlərinin geniş yayıldığı bir zamanda belə faktlar diqqəti daha çox cəlb etməyə başladı. Kiçikyaşlı yetim uşaqlar arasında, xüsusilə onların həyatlarının ilk aylarında və ilində ölüm hadisəsi çox idi. Sağ qalan uşaqlar isə özlərinin ümumi fiziki və psixi inkişafına görə yaşıdlarından kəskin şəkildə geri qalırdılar. 3 yaşında onlar, demək olar ki, danışmır, tərbiyəçinin sözünə baxmır, özlərini həddən artıq passiv və ya əksinə, aqressiv aparırdılar. İkinci dünya müharibəsi illərində belə hallar daha geniş yayılmışdır. Pediatrlara və psixiatrlara da belə hallar yaxşı bəlli idi. Onlar müşahidə etmişlər ki, ana və atasından, bacı və qardaşından ayrılıqda xəstəxanada müalicə olunan kiçikyaşlı uşaqlar fiziki və psixi cəhətdən normal inkişaf etmirlər. Bu faktların ümumiləşdirilməsi əsasında elmdə “qospitalizm” (fransızca “xəstəxana” deməkdir) termini yaranmışdır. Qospitalizm dedikdə, yetim uşaqların, eləcə də anasından, atasından ayrılıqda xəstəxanada müalicə olunan uşaqların fiziki və psixi inkişafında özünü göstərən xüsusiyyətlər nəzərdə tutulur. Ünsiyyət çatışmamazlığı- insanlarla əlaqənin azlığı və ya olmaması uşağın inkişafına önəmli ölçüdə mənfi təsir göstərir. Heyvanlar arasında böyümüş uşaqlara aid faktları da buraya aid etmək olar. İnsan uzun zaman yalnız qaldıqda da onun psixikasında önəmli ölçüdə dəyişikliklər baş verir. İki və daha çox insanın münasibətləri aydınlaşdırmaq və ümumi nəticə əldə etmək məqsədi ilə öz səylərini əlaqələndirməyə və birləşdirməyə yönəldilmiş qarşılıqlı təsirinə ünsiyyət deyilir. Körpənin hər bir tələbatı inkişaf prosesində tədricən onun üçün başqa insanla təmasa, onunla ünsiyyət tələbatına çevrilir. Ünsiyyət sonrakı yaş dövrlərində də uşaq şəxsiyətinin inkişafında önəmli rol oynayır. Yeniyetmə sosial-əxlaqi münasibət normalarını ünsiyyət prosesində mənimsəyir. Yaşlılıq hissinin və meylinin reallaşmasında da ünsiyyət sahəsi önəmlidir.

2. Ünsiyyətin növləri və funksiyaları. Psixoloji ədəbiyatda məzmunu, məqsədi və vasitələrindən asılı olaraq ünsiyyətin bir sıra növləri qeyd olunur. Məzmunundan asılı olaraq ünsiyyətin əsasən maddi ünsiyyət (əşyalar və fəaliyyət məhsullarının mübadiləsi yolu ilə), koqnitiv ünsiyyət (bilik mübadiləsi), kondision ünsiyyət (psixi və fizioloji vəziyyətin mübadiləsi), motivlərə bağlı ünsiyyət (təhriklərin, motivlərin, maraqların, tələbatların mübadiləsi), işgüzar fəaliyyətlə bağlı ünsiyyət (iş, əməliyyat, bacarıq və vərdişlərin mübadiləsi). Məqsəddən asılı olaraq psixoloqlar ünsiyyətin bioloji və sosial növlərini qeyd edirlər. Bioloji ünsiyyət orqanizmi qorumaq və inkişaf etdirməklə bağlı ünsiyyətdir. Sosial ünsiyyət şəxsiyyətlərarası münasibətləri yaratmaq və inkişaf etdirmək, fərdin şəxsi yüksəlişini genişləndirmək və möhkəmləndirmək məqsədi güdür. Ünsiyyətin vasitələrindən asılı olaraq vasitəsiz və vasitəli ünsiyyəti də qeyd etmək olar. Vasitəsiz ünsiyyət heç bir kənar təhrik və istiqamət olmadan şəxsi təması və ünsiyyətdə olan adamların bir-birini birbaşa ünsiyyət aktında qavramasını nəzərdə tutur. Vasitəli ünsiyyət isə vasitəçilərin köməyi ilə həyata keçirilən ünsiyyətdir. Adətən, çox vaxt partnyorlar zaman və məkanca bir-birlərindən təcrid olunduqda vasitəli ünsiyyət özünə yer edir. Bu zaman ünsiyyət aləti kimi partnyorlar arasında onları bir-biri ilə əlaqələndirən vasitəçidən istifadə olunur. Məsələn, qlobal internet sistemi istənilən adamla əlaqə yaratmağa, maraqlanılan mövzuda məlumatları əldə etmək üçün ünsiyyətə girməyə imkan verir.

Ünsiyyət vasitələlrindən asılı olaraq ünsiyyətin verbal və qeyri-verbal növləri xüsusilə diqqəti cəlb edir.

Ünsiyyətin funksiyaları əsasən aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Təmas funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi ünsiyyətdə olan tərəflərin informasiya mübadiləsi üçün qarşılıqlı əlaqəni gözləməklə bağlı təmas yaratmaqdan ibarətdir.

2. İnformasiya funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi məlumat mübadiləsin-dən, daha doğrusu, sorğuya qarşı fikir mübadiləsindən ibarətdir.

3. Təhrikedici funksiya. Bu funksiyanın məqsədi ünsiyyət tərəf müqabilini bu və ya digər işi yerinə yetirməklə bağlı fəallığa yönəltməkdən ibarətdir.

4. Əlaqələndirmə funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi birgə fəaliyyətin təşkili zamanı yerinə yetiriləcək işlərin qarşılıqlı əlaqəsinin yaradılmasından ibarətdir.

5. Anlama funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi təkcə məlumatın mənasının adekvat qavranılması və anlaşılması deyil, tərəf müqabillərin bir-birini anlamalarından ibarətdir.

6. Amotiv funksiya. Bu funksiyanın məqsədi tərəf müqabilində emosional təəssürat yaratmaq, eyni zamanda bunun köməyi ilə özünün həyəcan və vəziyyətini dəyişdirməkdən ibarətdir.

7. Münasibətlərin yaradılması funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi rol, işgüzar, şəxsiyyətlərarası əlaqələr sistemində özünün yerini dərk etməkdən ibarətdir.

8. Təsir göstərmək funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi tərəf müqabilinin vəziyyətini, davranışını, eləcə də onun niyyətini, fikrini, təsəvvürünü, tələbatlarını, fəallığını və s. dəyişdirməkdən ibarətdir.

3. Ünsiyyət informasiya alış-verişi kimi. İnformasiya mübadiləsi prosesində insanlar bir-birlərinin fikirləri, ideyaları, hissləri, istək və arzuları və s. ilə tanış olurlar. Başqa sözlə insanlar bu prosesdə həyat və fəaliyyətləri üçün gərəkli olan informasiya mübadiləsini həyata keçirirlər. Bu cür informasiya alış-verişi olmadan insanların birgə yaşayışı və fəaliyyəti çətinləşər, mümkün olmazdı. Ünsiyyət zamanı həyata keçirilən informasiya alış-verişində iki tərəf iştirak edir: informasiyanı verən və informasiyanı qəbul edən. Birinci tərəf- informasiyanı verən kommunikator, ikinci tərəf- informasiyanı alan resipient adlandırılır. Bu cür informasiya alış-verişi K – İ – R (kommunikator- informasiya- resipient) sxemi üzrə həyata keçirilir.

İnsanlar arasında informasiya mübadiləsini təmin edə biləcək vasitələr çox və müxtəlifdir. Psixoloji ədəbiyyatda bu cür kommunikasiya vasitələrini iki qrupda birləşdirirlər. Birinci qrup kommunikasiya vasitələri sözlərin, dilin köməyi ilə bağlı olan vasitələrdir. Bu cür kommunikasiya vasitələrini verbal ünsiyyət vasitələri adlandırırlar. Dil vasitəsilə insanlar arasındakı ünsiyyət nitq adlanır. İkinci qrup kommunikasiya vasitələri dildən, nitqdən kənar vasitələrdir. Bu cür vasitələr qeyri- verbal ünsiyyət vasitələri adlanır. Tarixən insanlar dildən istifadə edərək öz fikirlərini, istək və arzularını bir-birinə çatdırmaq imkanına malik olmuşlar. İnsanlar arsında dil vasitəsilə həyata keçirilən ünsiyyət prosesinə nitq deyilir. Dil şərti danışıq işarələri sistemi kimi qəbul edilir və həcm etibarı ilə nitqdən çox genişdir. Çünki dil bütün xalqa aiddir, nitq isə ayrıca bir fərdə aiddir. Nitqin bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətləri də vardır ki, bunlara nitqin məzmunluluğu, anlaşıqlılığı, təsirliliyi və ifadəliliyi aiddir. Nitqdə ifadə olunan fikir və hisslərin həcmi nə qədər geniş olarsa, verilən məlumatlar gerçəkliyə nə qədər uyğun gələrsə və nə dərəcədə önəmli olarsa, bir o qədər məzmunlu hesab olunur. Nitqin məzmunlu olması üçün insanın geniş biliyi, həmin bilikdən düzgün istifadə etmək bacarığı olmalıdır. Nitqimizin bizi dinləyənlər tərəfindən qavranılması üçün onun anlaşıqlı olması böyük önəm daşıyır. Nitqin anlaşıqlılığı ikitərəfli xarakter daşıyır. Bir tərəfdən kommunikatorun nitqinin nə qədər səlis, aydın olması, yersiz sözlərlə yüklənməməsi, dilin qrammatik qayda və qanunlarına uyğun olmasından asılıdır. Danışan adam öz fikrini konkret nümunələrlə əsaslandırmağı, dinləyicilərin səviyyəsini nəzərə almağı bacarmalıdır. Eyni bir mövzunu bir müəllimin olduqca aydın, anlaşılan, digərinin isə qarışıq şəkildə açıqlamasının şahidi oluruq. Nəticədə birinci müəllimi dinləyiciləri həvəslə dinləyir, onun dərsindən yeni biliklərlə çıxırlar. İkinci müəllimin verdiyi məlumatları isə qavraya bilmir, onu dinləməyə həvəs göstərmirlər. Nitqin təsirliliyi onun fəaliyyətə təhrik etmə funksiyasını yerinə yetirməyə imkan verir. Nitqin təsirliliyi inandırma, sübut, təlqin, məsləhət, tapşırıq, təlimat, xahiş, əmr, qadağan və s. şəklində həyata keçir. Nitqin ifadəliliyi yüksək nitq mədəniyyətinə yiyələnməyin əsas göstəricilərindən biri hesab olunur. Danışan və ya yazan adam öz nitqində şərh etdiyi məzmuna münasibətini nitqin ifadəliliyinin köməyi ilə bildirir. Nitq ifadələrinin kodlaşdırılması və həmin kodun açılması (anlama) o zaman mümkün olur ki, verbal ünsiyyətin həyata keçirilməsini təmin edən beyin mərkəzləri və sistemləri sağlam olsun. İnsanda bu sistemin pozulması müxtəlif nitq pozğunluğuna-afaziyaya gətirib çıxarır. Hələ XIX əsrin ortalarında iki alim tərəfindən beyinin müəyyən sahəsində zədə olduqda nitq pozğunluğunun da baş verdiyi aşkara çıxarılmışdır. P.Broka müəyyən etmişdir ki, beyinin sol yarımkürələrinin alın qırışlarının arxa hissəsinin üçdə biri zədələnərsə tələffüzün pozulması baş verir. K.Vernike isə müəyyən etmişdir ki, sol yarımkürələrin yuxarı qırışlarının arxa hissəsinin üçdə biri zədələnərsə nitqi anlamağın pozulması baş verir. Beynin həmin sahələri nitqin hərəki (Broka mərkəzi) və nitqi anlama (Vernike mərkəzi) mərkəzi adlandırılmışdır. Lakin sonralar psixofizioloqların araşdırmaları göstərmişdir ki, nitqin fizioloji əsasını beynin təcrid olunmuş bir sahəsinin (nitq mərkəzləri) fəaliyyəti deyil, bütövlükdə beyin fəaliyyəti təşkil edir. Nitqin növlərini qruplaşdırmaq üçün psixoloji ədəbiyyatda müxtəlif əlamətlərdən istifadə olunur. Eksteriorizasiya və interiorizasiya əlamətinə görə nitqin iki əsas növü mövcuddur: xarici və daxili nitq. Xarici nitq başqaları ilə ünsiyyətə, informasiya mübadiləsinə yönəlmiş olub, eşidilən, görülən və tələffüz edilən nitqdir. Daxili nitq isə təfəkkür prosesinin təmin olunması ilə bağlıdır. O, psixoloji baxımdan olduqca mürəkkəb hadisə olub nitqlə təfəkkükrün qarşılıqlı əlaqəsini təmin edir. Nitqin xarici növünün daha iki növü var: şifahi və yazılı nitq. Şifahi nitq təlləffüz edilən, eşidilərək qavranılan, başa düşülən nitq növüdür. Bu nitqin köməyə ilə danışanlar arasında birbaşa əlaqə yaranır. Şifahi nitq zamanı ünsiyyətdə olan adamlar bir-birini görür, eşidirlər. Danışan adamın mimikası və bədəninin ifadəli hərəkətləri, səsinin ahəngi nitqin məzmununun, buna bəslədiyi münasibətinin anlaşılmasına yardım göstərir. Ünsiyyət şəraitindən, onun məqsəd və məzmunundan asılı olaraq şifahi nitq ya dioloji, ya da monoloji formada cərəyan edə bilər. Dioloj nitq iki və daha artıq adamın sual-cavab şəklində həyata keçirdiyi nitqdir. Monoloji nitq dialojidən fərqli olaraq bir adamın öz fikir və mülahizələlrini müntəzəm və ardıcıl surətdə şərh etməsi, başqalarının onu dinləməsidir. Monoloji nitq son dərəcədə fəal və sərbəst nitqdir. Müəllimin mühazirəsini monoloji nitqə misal göstərmək olar. Monoloji nitqin düzgün aparılması üçün ondan istifadə edən adamın çatdıracağı məzmunu dərindən və aydın dərk etməsi, zəngin söz ehtiyatına malik olması, nitqin təsirlilik, emosionallıq xüsusiyyətlərinə, danışdığı dilin qayda-qanunlarına mükəmməl yiyələnməsi gərəklidir. İstər dioloji, istərsə də monoloji nitq aktiv və passiv ola bilir. Aktiv nitq forması ünsiyyət zamanı danışan adamın, kommunikatorun nitqi hesab olunur, dinləyicinin nitqi isə passiv formada cərəyan edir. Uşaqlar birinci növbədə passiv nitqə yiyələnirlər. Onlar böyüklərin danışığını başa düşür, onların dedikləri sözlərə reaksiya verirlər. Tədricən uşaqlarda aktiv nitq formalaşır və onlar da sözlərdən birbaşa fəal şəkildə istifadə istifadə etməklə ünsiyyətə girirlər. Xarici dillərin öyrənilməsi də bu şəkildə cərəyan edir. Şifahi nitq kimi yazılı nitq də xarici nitqin bir növü kimi verbal ünsiyyətə aiddir. Yazılı nitq vasitəsilə ünsiyyət yazılı mətnlərin köməyi ilə həyliata keçirilir, görmə vasitəsilə qavranılır. Yazılı nitqin köməyi ilə biz öz fikirlərimizi, istək və arzularımızı müəyyən məsafədən istədiyimiz insanlara çatdıra bilirik. Yazılı nitq informasiyaları qoruyub saxlamağa, gələcək nəslə çatdırmağa da imkan verir. İnteriorizasiya əlamətinə görə nitqin daxili növü insanın öz-özünə fikirləşməsi, öz- özü ilə danışması prosesidir. Daxili nitq tələffüz edilməyən, səssiz nitqdir. O, çox qısa, bəzən da ayrı-ayrı ifadələrdən ibarət olur. Həmin ifadə bir növ fikrin nüvəsini təşkil edir. Daxili nitq eyni zamanda sürətli nitqdir. Əgər hər hansı bir hadisəni xarici nitqin köməyi ilə çatdırmaq üçün xeyli vaxt sərf etmək lazım gəlirsə, daxili nitqdə onu ani olaraq, sürətlə təssəvvürümüzdən keçiririk. Psixoloji ədəbiyyatda daxili nitqi xarici nitqin bir növ zehni əməliyyatların fikrən icrasına yönəldilmiş törəmə forması qeyd edirlər. Daxili nitq müxtəlif məsələlərin zehni cəhətdən həlli, başqa adamların nitqini diqqətlə dinləmə, mətni öz-özünə (tələffüz etmədən) oxumaq, fikrən planlaşdırma, yaddasaxlama və yadasalma zamanı özünü daha aydın şəkildə göstərir.

İnsanlar çox vaxt verbal yolla çatdırdığları məlumatları gücləndirmək və ya daha səmərəli təsir göstərmək üçün sözsüz ünsiyyət vasitələrindən də istifadə edirlər. İnsanlar özlərinin hisslərini, fikir və arzularını çatdırmaq üçün söz tapa bilmir və onun barəsində danışmaq istəmirlər. Bu zaman informasiya alış-verişi sözsüz, sözlərin köməyi olmadan həyata keçir. Belə ünsiyyət qeyri-verbal vasitələrin köməyi ilə baş verir. Bu vasitələrə müxtəlif simvolları, mimikanı, pantomimikanı, müxtəlif jestləri, hərəkətləri, səsin tembrini, intonosiyanı, gülməyi və s. aid etmək olar. Beynəlxalq əlaqlərin inkişafı müxtəlif dillərə malik olan insanların ünsiyyətində, informasiya mübadiləsində çətinliklər yaradır. Bu cür çətinliyi aradan qaldırmaq üçün müxtəlif ölkələrdən olan insanların başa düşə biləcəyi simvollardan istiadə edilir. Bu məqsədlə o qədər də çətin olmayan görmə simvolları dünya miqyasında geniş yayılmışdır. Bu cür simvollara hava limanlarında, avtobuslarda daha çox rast gəlmək olur. Həmin simvolların köməyi ilə insanlar dayanacaqlar, yeməkxanalar və s. haqqında məlumat ala bilərlər. Qeyri- verbal ünsiyyət vasitəsi kimi üzün və bədənin ifadəli hərəkətlərini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Üzün ifadəli hərəkətləri- mimikalardan və bədənin ifadəli hərəkətlərindən (jestlərdən) istifadə edərək insanlar bir-birilərinə razılıq və narazılıqlarını, sevinc və kədərlərini və s. məlumatları çatdıra bilirlər. Lakin heç də jest və mimikalar həmişə vahid şəkildə, eyni cür başa düşülmür və şərh edilmir. Müxtəlif mədəniyyət və sosial inkişaf pilləsinə malik olan insanlar bunları müxtəif şəkildə dərk edirlər. Məsələn, başımızı yuxarıdan aşağıya hərəkət etdirməklə razılıq, təsdiq, yanlara hərəkət etdirdikdə narazılıq, inkar kimi başa düşülür. Lakin bəzi xalqlarda, bu tamamilə fərqli başa düşülür.

İnsanların müxtəlif birliyində, o cümlədən dərs zamanı qeyri-verbal ünsiyyət vasitəsi kimi müxtəlif intonasiyalardan, bir anlığa danışığı dayandırmaqdan, öksürəkdən və s. dən istifadə edilir. Məsələn, mühazirə zamanı tələbəllərin müəyyən davranışlarına narazılığını bildirmək üçün müəllimin səs tonunu yüksəltməsi, alçaltması, bir anlığa danışığını dayandırması tələbələrin sakitləşməsinə, müəllimin nə demək istədiyini başa düşməsinə səbəb olur. İnsanın geyimi, paltarı da onu əhatə edənlərə onun əhvalı, hissləri, nə demək istəməsi barədə məlumat verir.

4.Ünsiyyət insanlararası qarşılıqlı təsir kimi. Ünsiyyətə girərkən insanlar hər hansı sual, xahiş, əmr və s. zamanı qarşılarına başqasına bu və ya digər şəkildə təsir etmək məqsədini də qoyur. Bu zaman o başqasından nə isə öyrənmək, ona təsir etmək, onu yersiz hərəkətdən uzaqlaşdırmaq, onunla dostluq əlaqələri yaratmaq, ondan hansısa bir köməkliyi əldə etmək və ya ona kömək etmək istəyini güdə bilir. İnsanın istəyib-istəməməsindən asılı olmayaraq onu əhatə edənlər ondan uyğun davranış gözləyirlər. Rolun bu və ya digər şəkildə həyata keçirilməsi mütləq sosial qiymət alır, roldan hər hansı bir kənara çıxma halı bəyənilmir. İnsanın başqalarının ondan eşitmək istədiklərini və ondan görmək istədiklərini səhvsiz, dəqiq çatdırmaq qabiliyyət və bacarığı mərifət adlanır.

5. Ünsiyyət insanların bir-birini qavraması və anlaması kimi. Ünsiyyət prosesində insanlar təkcə informasiya alış-verişi aparmaqla, bir-birinə qarşılıqlı təsir göstərməklə kifayətlənmir, eyni zamanda bir-birini qavrayır və anlayırlar. Bu ünsiyyətin perseptiv cəhətini təşkil edir. Həqiqi ünsiyyət o zaman mümkün olur ki, qarşılıqlı təsir prosesinə daxil olan insanlar özlərinin qarşılıqlı anlama səviyyələrini qiymətləndirə, tərəf müqabillərinin hansı keyfiyyətlərə malik olması barədə özlərinə hesasbat verə bilsinlər. Ona görə də ünsiyyətin iştirakçıları bir-birilərini dəqiq anlamağa və qavramağa çalışırlar. Qavrama və anlama nə qədər dəqiq və ətraflı olarsa onların qarşılıqlı münasibətləri də bir o qədər səmərəli xarakter daşıya bilir. Aparılan araşdırmalar insanların bir-birini qavraması və anlamasında onlar haqqında ilkin təsəvvürün yaranmasının da xüsusi rol oynadığını göstərmişdir. Bu cür asılılıq psixologiyada “oreol effekti” (“himayə effekti”) adlanır. Əldə edilmiş məlumatlar bizdə müsbət və mənfi oreol effekti yarada bilər. Birinci halda biz qavradığımız insanın bütün davranışına pozitiv, ikinci halda isə neqativ münasibət bəsləməyə meyilli oluruq. Uyğun olmayan həm müsbət, həm də mənfi oreol eyni dərəcədə ziyanlıdır. Ona görə də “oreol effektinin” qarşısını almaq üçün insanları müxtəlif şəraitdə və vəziyyətdə qavramaq tələb olunur. Bu zaman müsbət kauzal atributun yaranması, oreol effektinin mənfi təsirinin aradan qaldırılması mümkün olur.

6. Ünsiyyət çətinlikləri və onların aradan qaldırılması yolları. Bir çox hallarda ünsiyyət prosesi münaqişələrlə müşayət olunur və qarşılıqlı münasibətə neqativ təsir göstərir. Hamımız olmasaq da bəzilərimiz bu cür münaqişəli şəraitdən çıxmaq üçün uyğun yol tapa bilmirik.

Ünsiyyət zamanı diqqəti cəlb edən çətinliklərdən biri qavrayışla şərtlənən yanlışlıqlardır. Bir çox hallarda ünsiyyətdə olan adamlar bir-birilərini düzgün qavraya bilmirlər. Bu cür maneələr ona görə meydana gəlir ki, ünsiyyət zamanı hər bir insan qeyri-ixtiyari olaraq onun üçün önəmli olan cəhəti ayırır, ona fikir verir və münasibət bildirir. Nəticədə ünvanlanmış məlumat təhrif olunur və anlaşıqsızlığa gətirib çıxarır. Ona görə də ünsiyyətin əsas məqsədi olan məlumat bir növ düzgün dərk edilmir. Bu isə münaqişə ilə nəticələnir.

Qavayışla yanaşı olaraq ünsiyyətdə olan insanların təfəkküründə olan fərdi fərqlər də onların ünsiyyətini çətinləşdirir. Bu cür çətinliyi məntiqi səhvlərdən doğan çətinlik adlandırmaq olar. Ünsiyyətdə olanların zehni keyfiyyətlərinin inkişaf xüsusiyyətlərinə görə fərqli olmaları onların bir-birilərini anlamalarını çətinləşdirir. Elə buna görə də bəzən ünsiyyət alınmır.

Ünsiyyətdə olanların nitqlərindəki üslub səhvləri də ünsiyyəti çətinləşdirir. Bəzən insanların nitqində məlumatların çatdırılması forması onun məzmununa uyğun olmur və bu da ünsiyyəti çətinləşdirir.

Bunlarla yanaşı olaraq ünsiyyətə girərkən nitqin əvvəlində həmsöhbəti maraqlandırmağa cəhd göstərilməli, maraqlı faktlarla, aforizm və nümunələrlə onun diqqəti cəlb edilməlidir. Yalnız bundan sonra əsas məsələyə keçmək faydalı olur. Əsas fikir çatdırıldıqdan sonra dinləyicinin etiraz və suallarını dinləmək və öz nitqini nəticələr ilə başa çatdırmaq lazımdır.

Kommunikator öz nitqini qısa cümlələrlə (5- 9 söz) ifadə etməlidir. Bu cür məlumat dinləyicinin yadında yaxşı qalar.

Psixoloqlar səmərəli ünsiyyət qaydalarına əsasən aşağıdakıları aid edirlər:

1. Öz çıxışına başlamadan öncə dinləyicilərə nələri çatdırmaq istədiyini bildirmək, başqa sözlə öz ideyalarını aydınlaşdırmaq gərəklidir.

2. Qısa cümlələrlə (5- 9 sözdən ibarət) danışmağa çalışın. Bu sözlər qavrama və anlama üçün daha səmərəlidir.

3. Səsinizin daha çox ifadəli olmasına çalışın.

4. Öz nitqinizdə fasilələrdən istifadə edin.

5. Öz nitqinizdə aydın olmayan, ikimənalı ifadələrdən eləcə də professional-lıqdan qaçmağa çalışın.

6. Qarşınızdakı insanın qeyri-verbal siqqnallarına (mimika və jestlər və s.) diqqət edin.

7. Kateqoriyalılıqdan qaçmağa çalışın. Nəzərə alın ki, sizin fikriniz yanlış ola bilər.

8. Ünsiyyət yeri və zamanını düzgün seçin.

9. Hər zaman öz baxışlarınızı, fikirlərinizi dəyişdirməyə hazır olun.

10. Səmərəli dinləmə qaydasına əməl edin. Bu qaydalar aşağıdakılardan ibarətdir:

- Qarşınızdakı insanın sözünü kəsməyin.

- Qarşınızdakı insana qarşı diqqətli olun.

- Tələsik nəticə çıxarmayın.

- Qarşınızdakı insanın ifadəsinə sakit reaksiya verin.

- Diqqətinizi yayındırmayın.

- Təffəkkür tempinizi nitqə uyğunlaşdırın.

- Qarşınızdakı inasnla əks əlaqə yaratmağa çalışın.