Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

Ilmiy taxminni statistik tekshirish.
Psixologik tadqiqotlarda matematik statistikani qo‘llashning 
m uhim tomonlaridan biri olingan natijalar statistik miqdorini 
aniqlash.
Masalan, tadqiqotchi o‘zining tadqiqotida guruhiy faoliyat 
samardorligini guruh rivojlanish darajasiga bog'liqligini o‘rgan- 
moqchi deylik. 
2
ta guruh — yuqori rivojlanish darajasi va past 
rivojlanish darajasiga ega bolgan guruhlarda olingan 
2
turdagi 
o‘lchovlar arifmetik qiymatni topishi mumkin.
3-jadval
Yuqori rivojlanish darajasiga ega 
b o ‘lgan guruh
Yuqori rivojlanish 
bo ‘lgan guruh
darajasiga ega
Faoliyat sa-
Faoliyat 
sam ara-
m a r a d o rlig i
(x, - x , )
( * ! - * ,)
dorligi ball hiso­
(Xj-X,)
ball hisobida
bida
5
-2
4
6
-2
4
6
1
1
3
1
1
7
0
0
4
0
0
10
-3
9
5
-1
1
6
1
1
5
-1
1
8
-1
1
3
1
1
7
0
0
2
2
4
44

---

x, 
= 7
vo
7
1
1
x2 
= 4
£ ( x
2
- x
()2
=12 
/=1
(T,2 
=2,67
(Tj 
=1,63
a
2
= 2
1
cr
2
=1,41
о
\2
= ■
O V-l)
2 ( ^ - j c , ) 2 = ^ = 2,67; 
i=
1
6
a 1= y l a I = yl
2 ,6 7 2 =1,63;
6
~
cr2 = V
22
=1,41.
Xi va x
2
lar o‘rtasida farq borligini, ya’ni guruh rivojlanish
darajasi bilan guruhiy faoliyat o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik mavjudli-
gini aniqlash uchun tadqiqotchi 
*1
— 
x2
o‘rtasidagi farqning
statistik ishonchliligini topishi lozim. Buning uchun Styudent- 
ning 
t
kriteriysidan foydalaniladi.
x - x ,
t 
= — 1
----
I
2
2 
-sJml +m2
Bu yerda 
x2
va 
x2 ~
o‘rtacha arifmetik qiymati;
rrij
va 
m, —
o'rtacha xato qiymati bolib, u quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi:
G
m
= -
7
=
sIN
45

---

Bizning misolda 1-qator uchun xato quyidagiga teng:
m
= 
= 0,62;
V7
2
-qator uchun
l = _ ^ Z b = =
7 - 4
= 3 6 9
y]mt + m2
2
л/0,622 +0,53
2
Shundan keyin, tadqiqotchi maxsus jadval orqali ishonchli- 
lik darajasini aniqlaydi. Psixologiya bo'yicha qilinadigan ishlar- 
da asosan 5 foizli (r=0.05), 1 foizli (r=0.01) va mingdan bir foiz- 
li (r= 0.001) ishonchlilik darajasi qo‘llaniladi. Agar t — kriteriya 
miqdori, masalan, 5 foizli ishonchlilik darajasiga teng yoki undan 
kichik bo'lsa, o‘rtacha qiymatlar o‘rtachasi topilgan farq tasodi- 
fiy, ya’ni 100 tadan 5 holatga to‘g‘ri keladi (p<0,05). Agar p>0,05 
(ya’ni tasodifiylik farq 5 foizdan katta) bo‘lsa, farq unchalik kat­
ta emas. Ishonchlilik darajasi qanchalik yuqori bo£lsa, t-ko‘rsat- 
kichning miqdori shunchalik ahamiyatli bo'ladi.
Spirmen korrelyatsiya koeffitsienti:
6 T d 2
r
= 1
-----
—
-----
' 
n{n
2
-
1
)
rs —
korrelyatsiya koeffitsienti;
d — taqqoslanayotgan obyekt o‘rni (rang) o‘rtasidagi farq;
n — taqqoslanayotgan juftlik miqdori.
Korrelyatsiya koeffitsienti miqdori -1 dan +1 gacha oraliq che- 
garalaridan chetga chiqmaydi.
Agar korrelyatsiya koeffitsienti +1 ga yaqin bo‘lsa, o‘zgaruv- 
chilar o‘rtacha mustahkam to‘g‘ri aloqa mavjudligini bildiradi. 
Agar korrelyatsiya koeffitsienti -1 ga yaqin bo‘Isa, o‘zgaruvchilar 
o‘rtasida teskari aloqa borligidan dalolat beradi. Agar korrelyatsi­
ya koeffitsient 
0
bo‘lsa, aloqa mavjud emas.
46

---

Olingan miqdorning ishonchlilik darajasini aniqlash uchun 
Styudentning t- kriteriysidan foydalaniladi:
=
rsfr~-2
r
t — styudentning korrelyatsiya koeffitsienti ko'rsatkichi; r — 
korrelyatsiya koeffitsienti miqdori; N — tanlovlar hajmi.
Korrelyatsiya (rang bo‘yicha) koeffitsientini hisoblanish.
Masalan, 2 ta ekspert 1 ta o‘quvchini 
8
sifat bo‘yicha baho- 
laydilar:
1. Qattiqqo‘llik.
2. Qat’iylik.
3. Jahldorlik.
4. Mas’uliyatsiz.
5. Ochiq ko‘ngil.
6
. To‘g‘riso‘zlik.
7. Aqllilik.
8
. G ‘ayratlilik.
Bunda shu 
8
xil sifat o‘rinlarga joylashtirib chiqiladi. 1-o‘rin- 
da o‘quvchida eng ko‘p namoyon bo‘ladigan sifat, 
8
-o‘rinda eng 
kam namoyon bo‘ladigan sifat joylashtiriladi. Natijalar 5-jadval- 
da keltirilgan.
Spirmen formulasidan foydalaniladi:
6 У