Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

1 Xalilova N.I. 0 ‘smirlik davrida o‘zini-o‘zi nazorat qilish shakllanishining
psixologik xususiyatlari. -Т .: TDPU.2010.-24 b.
2 Alimbayeva Sh.T. 0 ‘smiriar o ‘quv faoliyatida xavotirlanish namoyon
bo'lishining psixologik xususiyatlari. Ps.f.n.... dis. —Т., 2011. -148 b.
365

---

zifasini bajarib, xavotirlanishning yuqori darajasida esa ijodiy 
tafakkurning susayishiga sabab bo‘lishi aniqlandi. Shuningdek, 
o‘quvchilardagi ichki o‘quv motivatsiyasining yuqori b o li­
shi shaxs bilan bogliq xavotirlanishning pasayishiga olib kelsa, 
tashqi o‘quv motivatsiyasining ustunligi shaxs bilan bogliq xa­
votirlanishning ortishiga sabab boladi. Ichki motivatsiya ustun 
bolganda taqdimot natijalarining past bolishini, tashqi moti­
vatsiya ustun bolganda esa aksincha, ijodiy tafakkur mahsullari- 
ni taqdim etish darajasining yuqori bolishini ko‘rish mumkin.
Mavzuni mustahkamlash uchun nazorat savollari:
1
. 0 ‘smirlik davrining asosiy psixik xususiyatlari.
2
. 0 ‘smirlik davridagi yetakchi faoliyat turi.
3. 0 ‘quv faoliyatining qayta tuzilishi hamda o‘smirdagi bilish 
jarayonlarining rivojlanishi.
4. 0 ‘smirlik davri krizisi, sabablari va namoyon bolishi.
5. «Tarbiyasi qiyin» o‘smir xulq-atvoridagi salbiy xususiyatlar 
va ularga psixologik yondashuv.
6
. 0 ‘smirlik yoshida individual yondashuv.
Mavzuni mustahkamlash uchun test savollari:
1
. 0 ‘smirlik yoshiga olishda yuzaga keladigan asosiy qayta 
shakllanish nimalardan iborat?
a) bolaning tasavvurlari o‘z bolaligi haqida emas, balki o‘zi- 
ning katta bolganligini his etishidan;
b) begativizm, janjallik holatlari, o‘zini bola deb hisoblashni 
istamasligida;
*c) mustaqillikka intilish, tevarak-atrofdagilarga nisbatan tan- 
qidiy munosabatlarda bolishida;
d) bilish jarayonlari rivojlanishining sekinlashishida.
2
. 0 ‘smirlar bilan kattalar o‘rtasidagi nizolarning kelib chiqish 
sabablari nimalarda aks etadi?
a) 
ota-onalarning o‘smirlarni «kattalashish» darajasini og‘ir 
kechirishlarida;
366

---

*b) kattalarda o‘smirlarga nisbatan bo‘ladigan munosabatlar 
kichkina bolaga bo‘lgan munosabatdek saqlanib qolishida;
c) o‘smirlarning moddiy tomondan kattalarga butunlay bogliq 
bolib turishida;
d) bilish jarayonlari rivojlanishining sekinlashishida.
3. 0 ‘smirlik yoshida o‘zaro munosabatlarning xususiyatlari va 
«tanglik» davrining kechishi nima bilan aniqlanadi?
*a) o‘smirning ijtimoiy mavqeyi kattalar olamiga olishi bilan;
b) o‘smir organizmida anatomik-fiziologik o‘zgarishlarning 
xarakteri bilan;
c) o‘smirda o‘qish motivlarining asta-sekin tarkib topishi bi­
lan;
d) bilish jarayonlari rivojlanishining sekinlashishida.
4. 0 ‘smirlik davrida aqliy rivojlanish nimalarda aks etadi?
a) nutqning faollashuvi, dunyoqarashning o‘sishida;
b) bilish jarayonlari rivojlanishining jadallashishida;
*c) barcha javoblar to‘g‘ri;
d) bilish jarayonlari rivojlanishining sekinlashishida.
5. «Tarbiyasi qiyin» o‘smirlarni keltirib chiqaruvchi sabablarni 
aniqlang.
a) shaxsning psixik o‘sishidagi kamchiliklar, irodaning bo‘shli-
gi;
*b) shaxsning biologik nuqsonlari, shaxs tarbiyasidagi nuqson- 
lar, psixik kamolotidagi, maktab ta’limi va tarbiyasidagi kamchi­
liklar, maktabdan tashqari muhitdagi nuqsonlar;
c) silaviy nizolar, oilada pedagogik-psixologik bilimlarning 
yetishmasligi va tengqurlarining ta’siri;
d) bilish jarayonlari rivojlanishining jadallashishida.