Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya
Yüklə 12,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| kerakligini ta’kidlaydi.
Iste’dodli shoir va tarjimon, tarixchi Muhammad Rizo Oga- hiy asarlarida inson bekamu ko‘st kamolga yetishishi uchun yosh- likdan ilm va kasb-hunar egallashi shart ekanligini aytib oladi. Uning fikricha, ilm-ma’rifat insonning ma’naviy kamolotida va jamiyat taraqqiyotida kuchli vositadir. Ilm inson aqlini boyitadi. Ogahiy ilmni ko‘proq xalq o ' y m l a r i orqali yetkazib berish uchun harakat qiladi, chunki bu narsa ijobiy o‘quv motivini shakllan- tirishga xizmat qiladi. Xalq o‘yinlari, aslida psixologik o‘yinlar hisoblanadi. Bu vaqtda bola ham ta’lim oladi, ham shakllanadi. XX asr boshlarida 0 ‘zbekistonning ijtimoiy-siyosiy hayotida pedagogik fikrlar rivojida yetakchi rol o‘ynagan olimlardan bi ri Abdulla Avloniydir. Abdulla Avloniyning flkriga ko‘ra, ilm in sonlarning madori, hayoti, rahbari, ne’matidir. Ilm o‘rganmoq, olim bolm oq uchun maktabga kirmoq, muallimdan ta’lim ol- moq lozimligini u qayta-qayta ta’kidlaydi. 459 Ma’rifatparvar alloma Avloniy inson ma’naviy kamolotining yollari ustida to‘xtalib o‘tadi. Ilm dunyoning izzati, oxiratning sharofatidir. Ilm inson uchun g‘oyat muqaddas bir fazilatdir. Ze- roki, ilm bizga o‘z ahvolimizni, harakatimizni oyna kabi ko‘rsa- tur, zehnimizni, fikrimizni qilich kabi o‘tkir qilur, ilmsiz odam mevasiz daraxt kabidir, deb ta’kidlab o‘tadi. U ilmning nazariy ahamiyatini ko‘rsatibgina qolmasdan, balki uning amaliy faoliyat uchun hayotiy zaruriyat ekanligini ham ta’kidlab o‘tadi. Ilm bizni jaholat qorong‘usidan qutqari- shi, madaniyat, ma’rifat dunyosiga chiqarishi, yomon fe’llardan, buzuq ishlardan qaytarishi, yaxshi xulq, odob sohibi qilishini ta’kidlaydi. Shu bilan birga, u bugun hayotimiz, salomatligimiz, saodatimiz, rohatimiz, g‘ayratimiz, dunyo va oxiratimiz ilmga bog‘liqligini qayta-qayta takrorlaydi. Ilm kishi zehnini, fikrini qilich kabi o‘tkir qiladi. Ilmsiz inson mevasiz daraxtga o‘xshaydi. Ilm daraxt mevalaridek har shaxs ga ozuqa berib, madaniyat, ma’naviyat, ma’rifat dunyosiga olib kiradi. Yomon odamlardan, buzuq ishlardan qaytaradi. Yaxshi xulqli va odobli bo‘lishga xizmat qiladi. Natijada, ilm kishilari har yerda aziz va hurmatli bo‘ladilar. Kishi hayotini haqiqiy va to‘g‘ri yo‘lga soladigan vosita — bu ilmdir. Shuning uchun ham ilm orqali oliy fazilatlarga ega bo‘lgan, ulug'likka va orzu-istak- lariga erishgan buyuk kishilar xalq orasida yuksak qadrlanadilar. Ilm kasb va fazilatlarning eng afzalidir. Ilm orqali inson yax- shi-yomonni tanishi, halol-haromning farqiga borishi, do‘stlik va qarindosh-urug‘ning fazilatlarini anglashi, o‘z haq-huquqlarini bilishi mumkin. Kishilarning bilimi, ilmi, amaliy malakalari rivojisiz jami yat taraqqiyotini tasavvur etib bo‘lmaydi. Muayyan ma’naviy eh- tiyojlarga, yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo‘lmagan kishilarda ilm-fanni o‘rganishga, halol mehnat qilib, kasb-hunar egallash- ga, malaka oshirishga ishtiyoq ham bolmaydi. Shu sababli jami yat taraqqiyotining barcha bosqichlarida avval yoshlarni tarbiya- lab, keyin ularga ta’lim berganlar. 460 Haqiqatdan ham, bilimga, ilmga ehtiyoj anglangan motiv lar tizimidir. Biror muammoni hal etish imkoniyatlarini inson o‘z aql-zakovati, bilimi, kuchi va irodasi bilan aniqlaydi. Bilim maz- mun jihatidan kengroq bo‘lib, insonning hayot tajribasi orqali ort- tirgan barcha tushunchalar, fikrlar, amaliy malakalarni o‘z ichiga oladi. Ilm bilimning cho‘qqisidir. Bilimlar tabiat, jamiyat, inson ru- hiyati qonunlarini chuqur o‘rganish natijasidagina ilmga aylanadi. Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, Sharq mutafakkir- lari o‘quv motivlarini ehtiyojlar nuqtayi nazaridan tahlil qilishga harakat qilganlar. Mazkur ehtiyojlarni hosil qilishga, oshirishga, asosan o'qituvchilar tomonidan ta’lim jarayonining psixologik xususiyatlarini e’tiborga olish, ya’ni o'qish jarayonida bolalar ning fiziologik va psixologik xususiyatlarini inobatga olish, ular- ga imkon qadar individual yondashish orqali erishish mumkin- ligini e’tirof etishgan. Shu bilan birga, Sharq mutafakkirlarining buyuk xazinasi, bolalarga ta’lim, tarbiya berishdagi ilg‘or fikrlari hozirgi kungacha o‘z ahamiyatini yo'qotgani yo‘q. Yüklə 12,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|