Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Dənin yığımdan sonra işlənməsi və əmtəəlik taxıl partiyasının formalaşması.
Döyüldükdən sonra qəbul edilmiş payızlıq buğdanın dəni nəmli qatışıqlar və alaq otlarının 
toxumlarından təcili olaraq təmizlənməlidir. Hətta kombaynla yığım zamanı əlverişli meteoroloji 
şəraitdə çox vaxt dən 20-25%-ə qədər, ancaq nəmişli dəyişkən havada isə 30-35% nəmliklə daxil 
olur. Qalaqlarda dənin nəmliyi yaşıl və nəmişli qatışıqların hesabına arta bilər. Belə dənlərin hətta 
qısa müddətdə saxlanması onun səpin və texnoloji keyfiyyətinin aşağı salır. Nəm dəndə 
zərərvericilərin və xəstəlik törədicilərin inkişafı üçün əlverişli şərait yaranır, öz-özünə qızışma 
gedir, ona görə də dənin qabaqcadan təmizlənməsi bir nömrəli məsələdir. Qalaqlardakı dənlər 
qabaqcadan alaq otlarının toxumlarından və digər qatışıqlardın təmizlənir. Təmizləndikdən sonra 
nəm toxumlar qurudulur və çeşidlənir. Dənin təmizlənməsi, qurudulması və çeşidlənməsi KZS-25Ş, 
ZAV-25, ZAV-50 və s. toxumtəmizləyən-quruducu komplekslərdə həyata keçirilir. Dənin 
qurudulması zamanı temperatur rejiminə riayət edilməsi zəruridir. Dənin nəmliyi 22% və artıq 
olduqda onu quruducu kompleksdən bir neçə dəfə keçirirlər, hər dəfə dənin nəmliyi 4-6% aşağı 
enir. 
Kütləvi yığım zamanı işlənməyə daxil olmuş dənin miqdarı quruducu qurğunun dən buraxmaq 
qabiliyyətini artırır. Xırmanda dənin müvəqqəti saxlanmasına (qurutmaya qədər) zərurət yaranır. 
Xarab olmadan qaçmaq üçün onu bunkerə yerləşdirirlər, bu zaman dənin nəmliyi və temperaturu 
nəzərə alınmaqla xırman meydançasında havalanma fəal olmalıdır.
Qurudulduqdan və çeşidləndikdən sonra dən hamar olmalı, alaq toxumları və digər 
qatışıqlardan təmiz, onun nəmliyi 14-16%-i keçməməli və toxumluq dən kimi standarta cavab 
verməlidir. Dənin əmtəəlik partiyasının formalaşması üçün 2-3 nəfərdən ibarət üç dəfə - 
qabaqcadan, əsas və nəzarət yoxlaması aparmaq üçün ixtisaslaşmış kompleks briqada yaradılır. 
Analiz məqsədi ilə dənin döyülməsinə (yığıma) 1-2 gün qalmış tarlada qabaqcadan nümunə 
götürülür. Dənin keyfiyyəti barədə əsas qiymət taxıl qəbulu müəssisəsində analiz etmək üçün 
konveyer (arasıkəsilməz) xəttində işləndikdən sonra nümunə (1-2 kq) götürülməlidir. Nəticəni taxıl 
qəbulu müəssisəsi xəbər verir və dənin göndərilməsi qaydası barədə razılığa gəlirlər. Dənin 
keyfiyyəti barədə nəzarət yoxlanışı taxıl qəbulu müəssisəsində həyata keçirilir. Nümunələr 
maşından götürülür və onlar analiz edilir.

---

121