Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

4. Qırmızı darı.
Azərbaycanın yerli sortudur. Əyilən süpürgəli yarımnövün 
Sanquineum
növmüxtəlifliyidir. 
Süpürgəsi 20-22 sm uzunluğundadır, yaxşı budaqlanan və əyiləndir. Dəni qırmızı rəngli, 
yuvarlaq, nisbətən xırdadır. Dənin mütləq kütləsi 5-6 qram, həcmi kütləsi 750 qramdır. Çiçək 
pulcuqları zəif olduğu üçün pərdəliliyi aşağıdır - 15%-ə qədərdir. Yarma çıxımı 75%-dir. 
Yarmasının keyfiyyəti orta dərəcədədir. Nüvəsi pərdədən çətin təmizlənir. 
Bitkisi hündürboyludur, yaxşı şəraitdə əsas gövdəsi 100 sm və daha hündür olur. Gövdəsinin 
buğumaralarının sayı 9-10-a qədərdir. Vegetasiya müddəti 90-105 gündür. 
Azərbaycanın orta dağlıq bölgəsində rayonlaşdırılmışdır. Məhsuldarlığına görə yerli Sarı 
darını ötür. 
Bioloji xüsusiyyətləri.
Darı istilik sevən bitkidir. Toxumların cücərməsi üçün torpağın səpin 
qatında 8-10 
0
C temperatur olmalıdır. Yaxşı çıxışlar 12-15 
0
C-də 5-7 günə əmələ gəlir. Onun 
cücərtiləri –3 
0
C şaxtada məhv olurlar. Optimal şəraitdə bitkinin kollanması üçün 18
0
C, 
süpürgələməsi 20
0
C, çiçəkləməsi 23
0
C və yetişməsi üçün isə 21 
0
C temperatur lazımdır. Vegetasiya 
müddətində tələb olunan fəal temperatur 2000-2300 
0
C-dir. Digər taxıllara nisbətən yüksək 
temperatura dözümlüdür.
V. R. Zalenskinin təcrübələri ilə sübut edilmişdir ki, bu bitki quraqlığa daha davamlıdır. Belə 
ki, 40 
0
C hərarətdə vələmirin ağızcıq aparatının iflasa uğraması 3-4 saatda, payızlıq buğdanınkı 15-
20 saatda olursa, darının ağızcıq aparatı 48-50 saat müddətində 38-40 
0
C hərarət altında iflasa 
uğramır. 
Darı kserofit bitkilər sırasına aiddir. Başqa taxıllara nisbətən nəmliyə az tələbkardır. 
Cücərməsi üçün öz kütləsinin 25%-i qədər nəmlik qəbul etməlidir. Transpirasiya əmsalı 250-300- 
dür. İlk inkişaf dövründən başlayaraq gövdələməyə qədər ən az su tələb edir. Nəmliyə maksimum 
tələbi (böhran) gövdələmə fazasının başlanğıcından süpürgələmənin sonuna və dən əmələ gəldiyi 
dövr hesab olunur. Onun bioloji xüsusiyyətləri bitkinin yaz quraqlığına dözməsinə və yay aylarında 
düşən nəmlikdən səmərəli istifadə etməsinə imkan verir. Darının quraqlığa davamlı olması bitkidə 
isti havalarda assimliasiyanın pozulmayaraq davam etməsi ilə izah edilir. Bu bitki yaxşı inkişaf 
etmiş kök sisteminə malikdir və onun kökü torpağın 1,5-2 metr dərinliyinə işləyə bilir. Bu da onun 
qrunt sularından istifadə etməsinə köməklik göstərir və quraqlığa davamlılığını xeyli yüksəldir. 
Darı işıq sevən qısa gün bitkisidir. Sıx əkinlərdə və alaq otları kölgə saldıqda inkişaf zəif 
gedir. Gecə uzun, gün qısa olduqda bar orqanlarının əmələ gəlməsi sürətlənir. Öz-özünü tozlayan 
bitkidir. 
İnkişafının başlanğıcı dövründə darının xüsusən fosfora, kollanma fazasına qədər isə azot 
elementinə ehtiyacı olur. Bitki qida maddələrini kollanma-çiçəkləmə dövründə, vegetativ kütlə 
güclü inkişaf edən zaman və süpürgə formalaşdıqda daha intensiv istifadə edir. Ona görə də bu 
dövrdə əsas elementlərin çatışmaması məhsulun azalmasına gətirib çıxarır. Bu müddətdə bitki 70% 
azot, 60% fosfor və demək olar ki, kaliumun hamısını sərf edir. Əsas elementlərdən başqa darı 
mikroelementlərə də tələbkardır. 

---

171 
Darı torpağa o qədər də tələbkar deyildir. Onun optimal inkişafı üçün orta qranulometrik 
tərkibli neytral reaksiyalı (pH=6,5-7,5) şabalıdı və açıq-şabalıdı torpaqlar yararlıdır. Şoran 
torpaqları yaxşılaşdırdıqdan sonra darı becərmək mümkündür. Darı səpiləcək sahələr alaq 
otlarından təmiz olmalıdır, belə ki, alaqlı sahələrdə pis inkişaf edir. Vegetasiya müddəti sortdan və 
becərmə xüsusiyyətlərindən asılı olaraq 60-100 və 80-115 gün arasında dəyişir.