Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

FƏSİL 23. LİFLİ BİTKİLƏR
 
23.1. Pambıq 
 
Əhəmiyyəti. 
Pambıq
 
lifli bitkilər içərisində əsas yer tutur. Pambığın ən qiymətli məhsulu 
mahlıcdır. Onun lifi toxuculuq sənayesi üçün əsas xammal növüdür. Pambıqdan çit, satin, trikotaj, 
flanel, batist və bir çox parçalar, eləcə də sap hazırlanır. 
Pambıq lifini yun və sintetik liflərlə qarışdıraraq müxtəlif parçalar toxunur. 
Pəmbəaltından (tiftik) hiqroskopik pambıq, fotokinolent, möhkəm və keyfiyyətli kağız, 
plastmas, nitrolak və süni gön hazırlanır. Bəzi pambıq sortlarının mahlıcından xüsusi kord (çox 
möhkəm parça növü) saplar hazırlanır ki, bunlar da avtomobil və aviasiya sənayesində paraşüt, 
kirza (dəri və rezini əvəz edən maddə) və s. istehsalında işlədilir. 
Pambıq çiyidi çox qiymətli materialdır. Üzərindəki liflər təmizləndikdən sonra çiyidin bir 
hissəsi toxum materialı kimi, əksər hissəsi isə, müxtəlif məhsullar almaq üçün işlədilir. Çiyidin əsas 
məhsulu yağdır. Pambıq toxumunun tərkibində (çiyidin) 20-27% yağ vardır ki, bundan yeyinti 
məhsulu kimi və marqarin, əlif, stearin, qliserin, fitin və sabun alınmasında istifadə olunur. Bundan 
əlavə 25%-ə yaxın zülali maddələr, 33% azotsuz ekstraktiv maddələr (nişasta, şəkər və s.), 21% 
sellüloz və 10-20% su vardır. Çiyid üst qalın qabıq təbəqəsinə «şeluxa» və nüvə hissələrinə ayrılır. 
Nüvə sıxılaraq ondan yağ çıxarıldıqdan sonra, qabığın içərisindəki sıxılmış kütləyə isə «jmıx» 
(cecə) deyilir. Jmıx heyvandarlıq üçün yaxşı konsentratlı yemdir. Tərkibində 40%-ə qədər zülal var. 
Jmıxın tərkibində zəhərli maddə qossipol olduğuna görə heyvanları az miqdarda yemləndirmək 
lazımdır. Ondan kənd təsərrüfatında bəzi ziyanvericilərə qarşı aldadıcı yem kimi də istifadə olunur. 
Çiyidin nüvəsindən zəhərli qossipol maddə ayrılır ki, ondan polimer birləşmələr, laklar, istiyə 
davamlı örtüklər, dərmanlar, boyalar və digər məhsullar hazırlanır. Yağ zavodunun tullantısı olan 

---

314 
qossipol mazutundan (qüdron) əritmə sənayesində yüksək temperatura davamlı formalar, dişli 
çarxlar və s. hazırlanmasında istifadə edilir. Toxumun qabığından (şulka) etil və metil spirti, 
qlükoza, fruktoza, liqnin, yem zülalı və s. hazırlanır. 
Çiyidin üzəri növdən asılı olaraq tüksüz və ya tüklə yarım örtülür, bəzi növlərdə isə, bir və ya 
ikiqat lifaltlığı ilə tam örtülü olur. Bu lifaltlığına