63
qədər onlar tərkibi 100-120 kq/ha qədər azotdan ibarət 12-15 tona yaxın yaşıl kütlə toplaya bilirlər.
Lakin bu bitkilərin toxumlarının qiyməti yüksəkdir və belə sideratlar nisbətən baha başa gəlir.
Məsələn, 1 ha sayəhə 110-120 kq sarı acıpaxla toxumu səpilməlidir. Pırpızlı gülülün siderat
məqsədilə səpini zamanı xərclər bir qədər az ola bilər. Paxlalı siderat bitkilərin səpinaltı qismində
istifadə olunması xüsusi maraq doğurur. Onlar üçün növbəli əkində ayrıca sahə tələb olunmur, əsas
bitkinin məhsulunu aşağı salmırlar, tarlaya düşən günəş enerjisindən yetərincə istifadə edirlər, digər
bitkilərdən çox torpaqda bioloji azot və üzvi maddə toplayırlar.
Məsələn, payızlıq çovdar altına səpilmiş sürünən üçyarpaq əsas bitkinin tam dəyərli dən
məhsulunun alınmasına mane olmur, çovdarın yığımından sonra payıza qədər 1 ha sahədə
tərkibində bioloji dövrana daxil edilmiş 150-180 kq azot olan yeraltı və yerüstü orqanlarından ibarət
20 tona qədər biokütlə toplamaq qabiliyyətindədir. Belə səpin üçün cəmi 2-3 kq üçyarpaq toxumu
tələb olunur ki, bu da hektara minimal xərc çəkməklə maksimal səmərə verir.
Siderat kütlənin torpağa çevrilməsi müddətlərini tənzimləyərək bioazot itkisini minimuma
endirməklə onun məhsulda toplanmasına yol verməmək və nitratsız ekoloji təmiz məhsul almaq
mümkün olur.
Məhz paxlalı siderat bitkilərin belə istifadəsi zamanı torpağın təbii münbitliyinin aşağı
düşməsinin qarşısını almaq olur ki, bunu praktiki olaraq heç bir üsulla həll etmək mümkün olmur.
Bitkiçilik məhsullarında nitratların miqdarı üzərində nəzarət yalnız məhsul yığımı zamanı
deyil, həm də onun formalaşması prosesində də aparılmalıdır. Bu xüsusilə tərəvəz bitkiləri üçün
əhəmiyyətlidir.
Nitratların zərərli miqdarından azad məhsul istehsalı yalnız maksimal dərəcədə bioloji azotdan
istifadə hesabına mümkün ola bilər.
Bu texnologiyanın modeli bioloji azota keçid üçün aşağıdakı zəruri tədbirləri daxil edir:
•
Paxlalı bitkilərin payını artırmaq şərti ilə əkin sahələrinin strukturunun dəyişilməsi;
•
Bir-birini tamamlayan simbiotik sistemlərin – paxlalı bitki və fır bakteriyası ştamının
seçimi;
•
pH
qəl
konkret becərilən bitkinin biologiyasına uyğun optimal səviyyəyə çatdırılması və
ya konkret tarlanın pH
qəl
–nə uyğun olan bitkinin seçilməsi;
•
Konkret bitki üçün fosfor və kalium, bor və molibdenin mənimsənilən formalarının
miqdarının optimal təminatının aşağı həddinə qədər çatdırılması;
•
Vegetasiya ərzində nəmlik təminatının optimallaşdırılması;
•
Növbəli əkinə Kələm fəsiləsinə aid bitkiləri daxil etməklə paxlalı sideratların məşğullu
herik və səpinaltı bitkilər qismində istifadə edilməsi;
•
Sələf və siderat bitkisinin bioloji azotunun qeyri paxlalı bitkilərlə istifadəsi;
•
Ot qarışıqlarında paxlalı və taxıl otlarının becərilməsi;
•
Assosiativ bioloji azotfiksasiyanın aktivləşdirilməsi.
Eyni zamanda bu model azot gübrələrinin səmərəli istifadəsini; paxlalı bitkilər altına mineral
azotun verilməsinin istisna edilməsini; tərəvəz, kartof və kökümeyvəlilərin altına mineral azotun az
miqdarlarda hissə-hissə verilməsini; torpaqda azotun mineral formalarının ehtiyatı hesaba alınmaqla
azot gübrələrinin normalarının hesablanmasını; müşahidə diaqnostikasının nəticələrinə əsasən
bitkilərin azotla əlavə qidalanması zərurətinin müəyyən edilməsini nəzərdə tutur.
Beləliklə, tövsiyə olunan texnoloji qaydaların düzgün və dəqiq yerinə yetirilməsi ilə nitratların
zərərli miqdarından azad və əvəzedilməz enerjinin minimal sərfi ilə bioloji təmiz, yüksək bitkiçilik
məhsulu əldə etmək mümkündür.
Dostları ilə paylaş: