Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Dənli taxıl və dənli-paxlalı bitkilərin sort və səpin keyfiyyəti 
 
Toxum 
kateqo 
riyası 
Sort 
təmizliyi, 
%, az 
olmayan 
Əkinlərin 
sürmə
xəstəliyinə 
tutulması, %, 
çox olmayan 
Toxumun 
təmizliyi, %, 
az olmayan 
Digər bitki 
toxumlarının miqdarı, 
kq/ədəd, çox olmayan 
Qarışıq, %, çox 
olmayan 
Cücər 
ti, %, 
az 
olmay
an 
cəmi 
O cümlədən 
alaqlar 
Sürmə 
əmələ 
gəlmə 
Çovdar 
mahmızı 
(göbələk 
xəstəliyi)
B u ğ d a 
OT 
99,7 
0/0 
99 
8 
3 
0 
0 
92 
ET 
99,7 
0,1/0 
99 
10 
5 
0 
0,01 
92 
RT 
98 
0,3/0,1 
98 
40 
20 
0,002 
0,03 
92 
RT
s 
95 
0,5/0,3 
97 
200 
70 
0,002 
0,05 
87 
Ç o v d a r 
OT 
- 
0 
99 
8 
3 
0 
0 
92 
ET 
- 
0 
99 
10 
5 
0 
0,03 
92 
RT 
- 
0,3 
98 
60 
30 
0,002 
0,05 
92 
RT
s 
- 
0,5 
97 
200 
70 
0,002 
0,07 
87 
A r p a 
OT 
99,7 
0/0 
99 
8 
3 
0 
0 
92 
ET 
99,7 
0,1/0 
99 
10 
5 
0 
0,01 
92 
RT 
98 
0,3/0,3 
98 
80 
20 
0,002 
0,03 
92 
RT
s 
95 
0,5/0,5 
97 
300 
70 
0,002 
0,05 
87 
V ə l ə m i r 
OT 
99,7 
0 
99 
8 
3 
0 
0 
92 
ET 
99,7 
0,1 
99 
10 
5 
0 
0,01 
92 
RT 
98 
0,3 
98 
80 
20 
0,002 
0,03 
92 
RT
s 
95 
0,5 
97 
300 
70 
0,002 
0,05 
87 
D a r ı 
OT 
99,8 
0 
99 
16 
10 
- 
- 
92 
ET 
99,8 
0 
98,5 
30 
20 
- 
- 
92 
RT 
98,5 
0,1 
98 
150 
100 
- 
- 
92 
RT
s 
98 
0,3 
97 
200 
150 
- 
- 
85 
Q a r a b a ş a q 
OT 
- 
- 
99 
15 
8 
- 
- 
92 
ET 
- 
- 
98,5 
20 
10 
- 
- 
92 
RT 
- 
- 
98 
100 
60 
- 
- 
92 
RT
s 
- 
- 
97 
120 
80 
- 
- 
87 
S ə p i n v ə ç ö l n o x u d u 
OT 
99,7 
- 
99 
3 
0 
- 
- 
92 
ET 
99,7 
- 
99 
5 
0 
- 
- 
92 
RT 
98 
- 
98 
20 
3 
- 
- 
92 
RT
s 
95 
- 
97 
30 
5 
- 
- 
87 
 
Qeyd:
1
. OT – orijinal (əsl) toxum; ET – elit toxum; RT – reproduksiyalı toxum; RT
s 
– əmtəəlik məhsul üçün 
reproduksiyalı toxum. 
2
. Əkinləri məhdudlaşdıran sürmənin növləri: buğda, arpa – toz (surət) və bərk (məxrəc); çovdar – bərk və gövdə 
(yekun); vələmir – toz və örtmək (yekun); darı - adi. 
3
. Bərk buğda toxumunun cücərməsi 2% aşağı. 

---

83 
Toxumun orta nümunəsi birləşdirilmiş nümunələrdən 3 təkrarda kvart üsulu (kvart- səpələnən 
və mayeləri ölçmək üçün xüsusi qab) ilə ayrılır. Kütləsi 1 kq olan 
birinci
nümunənin təmizliyini 
cücərmə enerjisini, cücərmə qabiliyyətini, həyat qabiliyyətini və toxumun 1000 ədədinin kütləsini 
(onu etiket ilə təmiz kisəyə qoyurlar və möhürləyirlər) müəyyən etmək üçün; 
ikinci
nümunədə 
nəmlik və anbar zərərvericiləri ilə sirayətlənməni təyin etmək üçün (0,5 litrlik tıxaclı təmiz quru 
şüşə qaba və surğuc yaxud parafinlə ağzını bağlayaraq qabın üzərinə etiket yapışdırılır); üçüncü 
(kütləsi 200 qr) isə toxumun xəstəliklərlə yoluxmasını müəyyən etmək üçün (kağız kisələrə 
yerləşdirilir) istifadə olunur. 
Toxumun keyfiyyətini müəyyən etmək üçün orta nümunəni təsərrüfatın aqronomu, təcrübə 
idarəsi, tədarük və digər təşkilatlar, Dövlət toxum müfəttişliyinə təlim keçənlər ayırırlar. Orta 
nümunə götürülən zaman müəyyən edilmiş formada akt tərtib edilir (2 nüsxədə). Bir nüsxəsi 
təsərrüfatda saxlanılır, ikinci nüsxə nümunə ilə birlikdə Dövlət toxum müfəttişliyinə göndərilir. 
Müxtəlif bitkilərin səpin və sort keyfiyyəti 29-31-ci saylı cədvəllərdə göstərilmişdir 
Kənd təsərrüfatı bitkiləri toxumlarının keyfiyyətinə dair sənədləri orta nümunələrin 
laboratoriya analizlərinin nəticələrinə görə dövlət toxum müfəttişliyi verir. Bildirilmiş kateqoriya 
üçün hazırkı standartların səpin keyfiyyətinin tələbatına cavab verməyən toxumlar, daha aşağı 
kateqoriya və faktiki keyfiyyətə uyğun sənədləşdirilir.
Kənar təşkilat tərəfindən realizaə edilmiş toxuma, bitkini göstərməklə toxumun keyfiyyətinə, 
sortuna, reproduksiyasına, partiyanın miqdarına, toxum istehsalçısının ünvanı göstərilməklə 
sertifikat verilir. Sertifikatın əks tərəfində təcrübədən keçirilmiş nəticələr təfsilatı ilə göstərilir, və 
ya bütün göstəricilər toxumun səpin keyfiyyətinin (tam analiz) standartlarına görə müəyyən edilir. 
Öz təsərrüfatında toxum məqsədilə istifadə etmək üçün nəzarət-toxum müfəttişi toxumun mənşəyi 
və təcrübədən keçirilmiş nəticələr göstərilməklə «Toxumun keyfiyyət vəsiqəsi»ni verir. Toxum 
partiyasının kütləsi nəzarət vahidinin kütləsini ötüb keçir, orta nümunənin analizinə əsasən hər bir 
nəzarət vahidindən götürülmüş, orta hesabla partiyanın göstəricisinə vəsiqə verilir.
«Toxumun keyfiyyət vəsiqəsi» və toxumda dövlət standartlarının tələblərinə uyğun və 
toxumun səpin keyfiyyətinə cavab verməyən (onların tam analizi zamanı), lakin həmçinin toxumun 
bütün normalar üzrə yoxlanılmamış göstəricilərinə (tam analiz zamanı) sənəd verilir.
Onları ehtiyac duyulan standartlara cavab verən tələbata çatdırmaq üçün, sınanmış nəticələri yerinə 
yetirmək və göstərməklə bu sənədə daxil edirlər. «Toxumun keyfiyyət vəsiqəsi» haqqında toxuma 
verilən sənəddə müəyyən edilən karantin alaq toxumları, zərərvericilər, xəstəliklər qeyd edilir 
yaxud ştamp (möhür) qoyulur: «Karantin. Toxumu əkmək və ixrac etmək qadağandır».
Cədvəl 30