14.2.7. Payızlıq çovdar Əhəmiyyəti. Çovdar qiymətli ərzaq və yem bitkisidir. Unundan yüksək kalorili çörək (dadlı
və ətirli) hazırlanır. Çovdar çörəyinin tərkibində tam qiymətli zülallar A, B
1
, B
2
, PP və E vitaminləri
olur. Bu çörək mənimsənilməsi və həzmə getməsinə görə buğda çörəyindən geri qalır. Lakin
tərkibində təxminən 1,5 dəfə artıq
lizin və bir qədər çox
trionin və
triozinin olduğundan, zülalın
bioloji dəyərinə görə buğda çörəyini ötüb keçir. Çovdarın dənindən spirt çəkmə və nişasta bişirmə
sənayesində istifadə olunur. Dənin təmizlənmiş rüşeymində olan çox səmərəli əsas qida
maddələrinin miqdarı – zülal, şəkər, yağ, vitaminlər və mineral birləşmələr əczaçılıq və yeyinti
sənayesində xüsusi müalicəvi preparatların və yüksək qidalı konsentratların hazırlanmasında geniş
tətbiqini tapmışdır. Becərilmə şəraitindən asılı olaraq dənin tərkibində 9,2-17%-ə qədər zülal, 52-
63% nişasta və 1,6-1,9 % yağ olur. Payızlıq çovdar
yazda tez inkişaf etdiyindən ən erkən yaşıl yem kimi
istifadə edilir. Çovdarın bütöv dənləri, yarması və
kəpəyi qüvvəli yem kimi heyvandarlıqda istifadə
olunur. Üyüdülən zaman yem ununa nisbətən
kəpəyin tərkibində çoxlu miqdarda çətin həzm
olunan qabıq (qılaf) olduğundan ondan əsasən iri
buynuzlu mal-qaranın kökəldilməsində istifadə
edilir. Çovdar unu və kəpəyi qaba yemlərdən ot,
küləş və püfə ilə tez-tez qarışdırılır. Küləşi yaşıl
yemlərlə siloslaşdırılır. Eyni zamanda küləşi qaba
yem kimi para (buxar) verilərək heyvanlara
yedizdirilir. Doğranmış küləş şirəli yemlər (yem
qarpızı, kələm, balqabaq) siloslaşdırılan zaman
qarışıq qismində istifadə olunur. Küləşindən kristal
şəkər, kağız, sellüloza, furfurol, sirkə və liqnin
alınır, ondan eləcə də heyvandarlıqda döşənək kimi
istifadə edilir.
