Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Ən mühüm dənli taxıl bitkilərinin toxumlarının həzm olunma qabiliyyəti, zülalın 
miqdarı və qidalılığı 
 
Bitkilər
Qidalılıq 100 q/kkal 
Zülalın miqdarı, kq/qr 
Həzm olunma 
qabiliyyəti, % 
Buğda
334 
122 
78 
Çəltik
360 
67 
67 
Qarğıdalı
356 
95 
92 
Arpa
337 
75 
82 
Sorqo
343 
101 
95 
Çovdar
319 
110 
80 
Darı
340 
97 
95 
 
Bitkinin tarixi. Ç
əltiyin vətəni cənub-şərqi Asiya ölkələrinin tropik və subtropik əraziləridir. 
Bu bitki Çində, Hindistanda, Yaponiyada bizim eradan 4-5 min il əvvəl becərilmişdir. Avropada 
Aralıq dənizi ölkələrindən İtaliyada, İspaniyada, Fransada, Yunanıstanda, Bolqariyada və s. XV 

---

156 
əsrdən becərilməyə başlanmışdır. Azərbaycan ərazisinə bu bitki İrandan və Orta Asiya 
respublikalarından gətirilərək becərilməyə başlanmışdır. 
Yayılması və məhsuldarlığı.
Dünya miqyasında çəltiyin əkin sahəsi 153-155 mln. hektara 
yaxındır. Dünya üzrə orta məhsuldarlıq hektardan 38,3 sentnerdir. Əkin sahələrinin 90%-i Asiya 
xalqları ölkələrinin payına düşür. Bitkinin məhsuldarlığı Asiya ölkələri üzrə 29; Afrika üzrə 17,4; 
Avropa ölkələri üzrə 47,6; ABŞ üzrə 55; sentnerə çatır. Ümumiyyətlə dünyanın 60-dan çox ölkəsi 
çəltik becərir. Orta Asiya və Zaqafqaziya respublikaları da qədimdən çəltik becərməklə məşğul 
olmuşlar. Azərbaycanda bu bitkinin əkin sahəsi 1337 hektar, ümumi məhsul istehsalı 3771 ton və 
hektardan orta məhsuldarlıq (2008-ci il) 28,2 sentner olmuşdur. Respublikamız ərazisində əsasən 
Ağdaş, Astara, Lənkəran, Masallı, Şəki, Yevlax və Ucar rayonlarında becərilir. 
Rusiyanın Krasnodar diyarında və Orta Asiya respublikalarında çəltiyin məhsuldarlığı 
müxtəlif dövrlərdə hər hektardan 50-70 sentnerə qədər olmuşdur.