Bitkinin tarixi. Noxud qədim tarixə malik
olan bitkidir. Son arxeoloji qazıntılar göstərmişdir
ki, bizim eradan 2-3 min il əvvəl noxud Ön
Asiyada, Zaqafqaziyada, İranda, Türkmənistanın
dağlıq hissəsində və Kiçik Asiyada becərilib. İri
toxumlularının
Aralıq
dənizi
ölkələrində
yayılmasını N. İ. Vavilov göstərmişdir.
Hal-hazırda dünya əkinçilik sistemində 25
mln. hektara yaxın əkin sahəsi mövcuddur. Çində,
ABŞ-da, Kanadada, Qərbi Avropa və Avstraliyada
böyük sahələrdə becərilir. Quraqlığa və yüksək
temperatura
az
davamlı
olduğuna
görə
Azərbaycanda az becərilir. Rayonlaşdırılmış sortlar
əkib yüksək aqrotexnika tətbiq etdikdə sabit və
yüksək məhsul verir. Dünya əkinçilik sistemində
hektardan orta məhsuldarlıq 13,5 sentnerə çatır. ABŞ-da 18 sentnerə , Kanadada 13,3, Belçika və
Niderlandda 32 sentnerə çatır. Rusiyanın Volqoqrad vilayətində hektardan 64 sentner dən məhsulu
əldə edilmişdir.
Botaniki təsviri. Pisum cinsinin iki növü
pisum sativum - səpin noxudu,
pisum arvense - çöl
noxudu məlumdur (6 növü var). Səpin noxudu bir çox nişanələrinə görə çöl noxudundan fərqlənir.
Səpin noxudunun toxumları şar formalı, səthi əsasən hamar, rəngi ağ, sarı, çəhrayı, yaşıl olmaqla
birrəngli olur. Cücərtisi və yarpağı yaşıl, çiçəyi ağdır. Çöl noxudunun toxumu yuvarlaq, bucaqlı,
səthi hamar çox hallarda azacıq basıq, rəngi boz, qara, darçını, birrəngli, yaxud alabəzək, cücərtisi
yaşıl, yarpaq altlığının gövdəyə birləşən hissəsi antosian rəngdədir.
Çiçək qrupu salxımdır. Çiçəkləri ağ, qırmızı, bənövşəyi və ya çəhrayı rəngdə olub 5 ləçəkli,
10 erkəkcik və 1 dişicikdən ibarətdir. Meyvəsi 9-10 toxumlu paxladır. Paxlaları qruluşuna görə
çatlayan (soyulan) və şəkərli formalara bölünür. Şəkərlilərdə paxlanın daxili tərəfindən perqament
təbəqəsi olmur, buna görə də yaşıl halda yeyilir.
Şəkil 16. Noxud :
1 –bitki inkişaf etmiş cücərti
fazasında; 2 – səpin noxudu çiçəkləmə və
meyvəəmələgəlmə fazasında; 3 – səpin
noxudunun yarpaqla birlikdə fertil buğumu; 4 –
çöl noxudu çiçəkləmə və meyvəbağlama
fazasında; 5 – çöl noxudunun fertil buğumu.
186
Ləpələri torpaq səthinə çıxmır, mil kökü vardır.
Gövdəsi bucaqlı, dördüzlü, içərisi boş və asanlıqla yerə yatandır. Gövdəsinin hündürlüyü 0,3-
2,5 m-ə çatır. Bitkidə 11-30-a qədər buğum olur.
Yarpaqları cütlələkşəkillidir. Dənin mütləq kütləsi 250-500 qr, 150-200 qr, 150 qr-dan az
olur. Natura kütləsi 700-870 q/litr həddində dəyişir.
