Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Tarixi və yayılması. 
Pambığın becərilməsi çox qədim dövrlərdən məlumdur. Pambıq daha 
qədim kənd təsərrüfatı bitkilərindən olmaqla, insanlar hələ eramızdan 15-30 min il əvvəl bu bitkinin 
mahlıcından istifadə etmişlər. Bizim eradan 3000 il əvvəl Hindistanda və Çində pambıq becərilib və 
onun lifindən ip hazırlanıb. Bizim eradan 500 il əvvəl Çindən Misirə və IV-V əsrlərdə Orta Asiyaya 
və İrana yayılıb. Artıq IX və X əsrlərdə pambıq lifindən yüksək keyfiyyətli parçalar toxunub.
Pambıq ilk dəfə tropik zonadan subtropik zonaya, subtropik zonadan isə düzəngahlardan 
dağlıq sahələrə keçmişdir. Bu bitki çox qədim bir tarixə malik olmasına baxmayaraq, onun 
barəsində əlyazmalar yaxın tarixə aiddir. 
Qədim zamanlarda pambıq bitkisi ilə birinci olaraq Hindistan, Mərkəzi, Cənubi və Şərqi 
Afrika, sonralar isə Peru, Meksika və Antil adaları tanış olmuşdur.
Ən qədim yazılar salnaməsində – hindlilərin Rinqividlər himnində (eramızdan əvvəl 6000–
1500 - ci illərdə) pambığın istifadəsindən yazılmışdır. Sonralar «Mann» qanunlarında (eramızdan 
800 il əvvəl) və digər bir çox əsərlərdə həbəş, ərəb, çinli və avropalı müəlliflər tərəfindən pambıq 
bitkisinin məhsulndan hazırlanan maddələr, onun lifi, toxumu və s. haqqında qeydlər edilmişdir. 
Eramızdan 681-705 il əvvəlki Sanqərib dövrünün gil əlyazmalarında pambıq haqqında 
göstərilir ki. Padşahın təcrübə tarlasında becərilən bitki «yun» verir. 
V əsrdə Herodot qeyd etmişdir ki, hindlilər pambıq parçadan hazırlanmış paltar geyinir və onu 
qoyun yunundan yaxşı hesab edirlər. Digər tarixçi Teofrast (eradan əvvəl IV əsrdə) Makedoniyalı 
İsgəndərin qoşunu Hindistana hücum etdiyi dövrdə pambığı təsvir etmişdir. O zaman Pencab 
vilayətində pambıq mahlıcı «bitki yunu» adlandırılırmış. 
X əsrdə pambıq ərəblər tərəfindən İspaniyaya gətirilir və birinci olaraq burada toxuculuq 
sənayesi (Barselona şəhəri) yaradılır. 

---

315 
Zaqafqaziyada pambığın becərilməsinə XIII əsrdə başlanılıb. 
XVIII əsrin ikinci yarısında pambıq lifinin sənaye üsulu ilə emalı, pambığın maşınla 
təmizlənməsi və lifin əyrilməsi genişlənməyə başlayıb. 
Pambığın yer kürəsində əkin sahəsi 35 mln. hektar xam pambıq məhsulu isə 45 mln. tondan 
çoxdur. Əsas pambıq əkən ölkələr Çin, Hindistan, Pakistan, ABŞ, Orta Asiya respublikaları, 
Braziliya, Meksika, Misir və Türkiyədir. Yer kürəsində istehsal olunan məhsulun 80%-i bu 
ölkələrin payına düşür. 
Azərbaycanda pambığın əkin sahəsi 
48464 hektar, ümumi məhsul istehsalı 55408 
ton və hektardan orta məhsuldarlıq (2008-ci 
il) 11,5 sentner olmuşdur.