Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

strongth
) buğda dənlərinin keyfiyyəti yüksək olduğundan onlardan daha yaxşı çörək 
alınır. Qırmızı dənli qüvvəli buğdalarda şüşəvarilik 70%-dən, ağ dənlilərdə isə 60%-dən az olmur. 
Dənin tərkibində zülalın miqdarı 14%-dən çox olur. Xam kleykovinanın miqdarı 28%-dən, 

---

107 
kleykovinanın keyfiyyəti isə 
I 
qrupdan aşağı olmur. 100 qram unun çörəkçıxma həcmi 550 sm
3
olmalıdır. Qüvvəli buğda sortları ununun çörəkbişmə qüvvəsi 28 erq-dən aşağı olmur.
Qüvvəli buğdaların yaxşılaşdırıcı qabiliyyətinə görə onu zəif buğdalara qatdıqda çörəkbişirmə 
keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldir.
Gücü orta (
filler
) olan buğdalar yaxşı çörəkbişirmə keyfiyyətinə malikdirlər, qüvvəli buğda 
unu əlavə etmədən kifayət dərəcədə keyfiyyətli çörək almaq mümkündür. Bu buğdaların tərkibində 
zülal 11-13,9%, kleykovina 25-27%, kleykovinanın keyfiyyəti isə 
II 
qrup, unun çörəkbişirmə gücü 
20-28 erq olur.
Zəif (
weak
) buğdaların çörəkbişirmə keyfiyyəti cüzidir. Çörəyi zəif həcmli olur. Zəif buğda 
dənlərində zülalın miqdarının daha az 11% olması ilə fərqlənirlər, xam kleykovina 25%-dən az, 
keyfiyyəti 
III 
qrup, çörək çıxıma həcmi 400 m
3
-dən az, unun çörəkbişirmə gücü 20-28 erq olur. 
Zəif buğdanın dənindən yaxud unundan standart çörək almaq üçün ona qüvvəli buğdanın dəni 
yaxud unu əlavə edilir. 
Zülalın miqdarına torpaq-iqlim şəraiti güclü təsir göstərir. Buğdanın və digər dənli taxıl 
bitkilərin əkinləri şimaldan cənuba və qərbdən şərqə doğru getdikcə zülalın miqdarı artır. Dənin 
keyfiyyətinə havanın quraqlığı, günəş insolyasiyası (vahid zamanda bir kvadrat santimetr yer 
səthinə günəşdən düşən işıq enerjisinin miqdarı, yəni işıq saçması), torpağın tərkibində azotun və 
aqrotexnikanın yüksək səviyyədə olması təsir edir.
Ərzaq kimi istifadədən başqa payızlıq buğda spirt və nişasta sənayesində də geniş istifadə 
edilir, eyni zamanda onun sənaye tullantısı, yəni buğda kəpəyi bütün növ kənd təsərrüfatı 
heyvanları üçün konsentratlı yemdir. Bundan əlavə heyvandarlıqda döşənək və yem kimi istifadə 
edilən küləşi və püfəsi yüksək yemlik dəyərinə malikdir. Küləş xırdalanmış və buxara (par - buğ) 
verilmiş yaxud kimyəvi maddələrlə işlənmiş halda iri buynuzlu mal-qara və xırda davarlar 
tərəfindən iştahla yeyilir. Küləşin 100 kq tərkibində 0,5-1,0 kq həzmə gedən protein, 20-22 yem 
vahidi var. Bəzi ölkələrdə payızlıq buğdanı yaşıl yem qismində istifadə edirlər.