Qadriyatlar falsafasi

Oligarxiya, Spartada aristokratiya shakllari davlatchilikning turli yo`sindagi 
boshqarish shakllarini keltirib chiqaradi. qadimgi Gretsiyada paydo bo`lgan va 

---

asta-sekin rivojlanib borgan siyosiy va ma`rifiy ta`limotlar tarixini uch davrga 
bo`lish mumkin.
Ilk davr (eramizgacha IX-V asrlar) qadimgi grek davlatlarining paydo bo`lish 
davrini o`z ichiga oladi.Bu davrda siyosiy va huquqiy tasavvurlarning mifologiyadan 
ozod bo`la boshlashini, ratsionallashuvini kuzatish mumkin. Bu jarayon Gomer, 
Gesiod va mashxur "etti donishmandlar" ijodida o`z ifodasini topgandi. SHu davrda 
davlat va huquq muammolariga falsafiy yondashish ham shakllana boshlaydi (Pifagor 
va uning izdoshlari, Geraklit).
Ikkinchi davr (eramizgacha Vva IV asrning birinchi yarmi. Bu davr qadimgi 
grek falsafiy siyosiy va huquqiy ta`limotlarning gullagan davri. Bu davrda Demokrit, 
Suqrot, Ploton, Arastularning falsafiy, siyosiy va huquqiy ta`limoti shakllandi va 
rivojlandi. 
Uchinchi davr (IV asrning ikkinchi yarmi va II asrgacha). Bu davr tarixda 
ellinizm davri bo`lib. Bu davrning muxim belgisi grek davlatchiligining tanazzulga 
YUz tutgan davri. Grek polislari dastlab Makedoniya, so`ngra rim tasarrufiga o`ta 
boshlaydi. Bu davrdagi siyosiy va huquqiy qarashlar epikur, stoiklar va Polibiy 
ijodida o`z aksini topdi. 
qadimgi YUnonistonda paydo bo`lgan va rivojlangan ijtimoiy-siyosiy va 
huquqiy qarashlar tarixini Gomer va Gesiod dostonlarini taxlil qilishdan boshlaymiz. 
Bu buYUk shaxslar yaratgan dostonlarda jamiyatda paydo bo`lgan ijtimoiy 
muammolar xudolar obrazlari orqali izchil ta`svirlagandir. 
Adolat, qonunchilik va polis hayotiga oid boshqa tushunchalarning moxiyati, 
yo`nalishlari va shakllanishi eng avvlo Zevsning faoliyati bilan bog`lanadi. Bosh 
Xudo Zevs barcha xudolarni iskanjaga olib, adolat o`rnatishni talab qilgan. Gomer 
poemalarida Zevs xuddi mana shu tartibda, ya`ni qattiqqo`l adolatli Bosh Xudo 
obrazida ifodalangan. Bunda adolat tushunchasi erdagi voqealar bilan bog`langan 
holda izohlanadi. erdagi oddiy qonun-qoida asoslari odamlarni birlashtiruvchi bir 
kuch, umuminsoniy qadriyat sifatida namoyon bo`ladi. 
Gesiod (eramizgacha VIIasr) asarlarida adolat, huquq-tartibot tushunchalari 
yanada yorqinroq ifodalangan. Uning «Teogoniya», «Mexnat va kunlar» nomli 
asarlarida turli tamoyillarga ega bo`lgan axloqiy-x,uquqiy normalar ta`riflanadi va 
himoya qilinadi. 
Masalan, uning «Teogoniya» asarida Zevs va abadiy tabiiy tartibning timsoli 
Femida nikohidan ikki qiz Dike adolat xudosi va evnomiya qonunchilik xudosi 
tug`ildi. Dike adolatni himoya qiladi, uni buzuvchilarni qattiq jazolaydi. evnomiya 
esa qonunchilik, tartib-intizom ilohiyat tomonidan o`rnatilgan odamlar orasida 
bo`lishi shart bo`lgan qonun deb hisoblab uni himoya qiladi. Dike ham, evnomiya 
ham barcha ishlarni bosh xudo-otalari Zevs buyrug`i bilan bajaradilar. Demak, adolat 
ham, qonunchilik ham ilohiy manbaga ega. U Bosh xudo va boshqa xudolar 
tomonidan boshqarib boriladi. 
Gesiod «Mehnat va kunlar» poemasida patriarxal tuzim ideallarini himoya qilar 
ekan, odamlar hayotida beshta biri-biri bilan olmashib turadigan bosqichlarini o`ziga 
xos tomonlarini ifodalab beradi. «Oltin asr», «kumush asri», «mis asri», «yarim 
xudo-qaxramonlar asri» va nihoyat o`zi yashab turgan asrni «temir asri» deb 
baholaydi. «Oltin asr» odamlari baxtli edilar, g`am-tashvishsiz umr kechirdilar. 
«Kumush asrining» qaysar, xudolarga itoat qilmagan odamlarini Zevs qirib tashladi. 

---

«Mis asri» ning odamlari o`zaro raqobatda va chiqishmovchiliklar tufayli o`zlari biri-
birini yanchib tashlashdi. To`rtinchi «Temir asrining» qonli urushlarda yarim xudo 
qahramonlari ham xalok bo`ldilar. Gesiod «Temir asrini» qora bo`yoqlar bilan 
g`amgin tasvirlaydi. Mehnat og`ir, kun ko`rish qiyin, xaqiqat toptalgan, odamlar 
o`rtasidan insof, diyonat ko`tarilgan. 
Gomer va Gesiod ijodiga xos bo`lgan axloqiy, huquqiy tartib-intizomning 
insonlar o`rtasida qaror toptirish va ularga aql nurini bag`ishlashga qaratilgan 
intilishlar keyinchalik etti donishmand faoliyatida davom ettirildi. Bu etti