Qarabağ: folklor da bir tariXDİR

ƏZRAYIL HAQQINDA
I mətn

Bir nəfər adi adam nətəər olursa, bir məleykiynən evlənir – Allahın məleykəsiynən dana elə bil. Bir gün bı oğlanın anası ölür. Bı da evdə gəlindi. Oğlanın anası öləndə sıçrıyır bı gəlin, çıxır yü­kün üsdündə oturur. Hə, yükün üsdündə oturur, sənəyi boşaldır. Cə­nazə yola düşəndə gəlin gülür. Güləndə bı oğlanın ajığı tutur, deyir, qoy bı camahat dağılsın, onda görərsən da sana neyliyirəm, niyə sən güldün? Nəysə, camahat dağılıf gedənnən sora deyir ki, deynən görüm nəyə güldün? Deyir, axı desəm, onda gərəh sənnən qutaram. Day onda uçuf çıxıf gedejem, ta sənnən aylə olmiyejem. Deyir, dey­nən, getsən də, deynən. Deyir ki, sənin anan okqədər əzazil oluf­du ku, ananı Əzrayıl başdan-ayağa soydu. Qanı bütün dağıldı bı evə. Mən çıxdım yükün üsdündə otudum ku, da qanı mənim üs­dü­mə dəymə­sin. Kim bı dünyada nə verifsə, o cənazəsinin qavağında bağlanır, elə bil da görükür fılankəs fılan şeyi verifdi. Sənin anan təh bircə dənə tay çarıx verifdi. Ona güldüm kü, bı dünyasında o, özünə bir hörmət qazanmıyıf, bircə tay çarıx verif. O bağlanmışdı cənazənin qavağına, yellənirdi, ona güldüm. Əlini əlinə vırır, uçur çıxır gedir. Sənəyə də qan düşüfdü, suyun ona görə tulluyurmuş.

İndi də görür­səmmi, irağ evdən-eşihdən, ölü düşəndə sənəyi-zadı boşaldıllar, qapını açıx qoyıllar. Belə.
II mətn

Deyir, bizim kətdə bir oğlan olufdu, bizim sinif yoldaşımız oluv e. Qoyun otarırmış, uşağımış da, dördə-beşə gedən. And içir, gəliv o məhtəfdə deyirdi, gülüşürdüh. Deyir, gördüm kü, bir dənə ağ atdı gəlir çapa-çapa, gəldi yanımnan keşdi. Dedi ki, Sevindih məllimgilin evin tanıyırsan? Deyir, dedim ki, yox, tanımıram. De­yir, çapdı, keşdi getdi. Atı da ağ, özü də ağ bürüncəh paltarda. De­yir, bir az aradan keçif, axşamüsdü eşidif ki, Sevindih məllim ölüf­dü. Deməh onu bili­cilərə daa, yaşdı adamlara deyəndə, olar dedi ki, bala, o Əzrayılımış, sənin gözaa gəlif görünüf da. Sənə deyif ki, məsələn, mən gedirəm filankəsin canına almağa. Sən uşaxsan, başa düşməmisən. Görünür, heylə okqədir adamın gözünə görükür kü, Allah uzağ eləsin.
ŞEYTAN
Şeytanın bir gözü kordu. Gör iki gözü olsa, nə eliyərdi. Deyir, şeytana nəhlət deyəndə gərəy Allah nəhlət eləsin deyəsən. Çünkü o da məleykə olufdu. Bizim ixdiyarımız yoxdu ku, onu birbaşa nəhlətdiyəh. Çünkü məleykə olduğuna görə Allahın adını tutma­lısan ki, Allah sənə nəhlət eləsin. Şeytan Allah yanında ən müqəd­dəs məleykələrdən olufdu. Çünkü Allah Adəmi yaratdı. Yara­danda dedi ki, mən yerdə elə bir xatəm yaradajam, bütün məley­kələr, siz ona səjdə eliyin. Hamısı “Amin” dedi, səcdə elədi, şeytan səcdə eləmədi. Şeytanın adı iblisdi. Dedi, iblis, sən niyə səcdə eləmirsən? Dedi, ya Rəbbim, sən məni oddan yaratmısan, Adəmi də palçıxdan. Mən onnan müqəddəsəm, mən ona səcdə eləmərəm. Dedi, sana nəhlət, get. Nəhlət sözünün də mənası Allahın dərgahınnan qavma, yəni mən sənin bu məqamımnan qavıram, rədd ol get, qavdım, get. O da dedi ki, yaxşı, sənnən bir xayişim var, ya Allah. Deyif, nədi? Deyir, sənnən bir xayişim var ki, mana elə bir hökm ver, qüvvə ver ki, qiyamətə qədər bütün müsəlman­narın, insannarın canında, qanında gəzə bilim. Dedi, get, sana nəhlət. Onu da verirəm. Ama əsl müsəlmanın canına toxuna bilməzsən. Onda heylə bir güc var. Qiyamətə qədər çalışır ki, o Allaha ibadət eliyən, o düz yolda olanı yoldan çıxartsın. Allah onu da bizdən uzağ eləsin.