Qarabağ: folklor da bir tariXDİR

İLANLAR HAQQINDA
I mətn

Qoyuna da vırılır e ilan. Deməli, bir gün görüllər ki, bir qo­yun, elə bil ki da, balasına bir həylə bənd olmur. Bı qoyun gedir, bir günnən, iki günnən gəlmir, arada gəlir. Deyillər ki, bı qoyunu güd­məh lazımdı, görəh bı qoyun nə qayırır, neyniyir? Güdüllər, gedir girir bir cəngəlliyin arasına, bir ilanca darışır bı qoyunu əmir, əmən­­nən sora bı qoyun duruf gəlir.

II mətn

Bir arvat söhpət elədi ki, bir ilan gəlir girir evimə, oğlumun başaltısında yatır. Bir mollanın yanına gedir. Deyir ki, o ilanı oğ­lannan ayır. Molla nəsə bir dua oxudu, aftafada suyu belə səpə-səpə. O ilan onnan çıxdı getdi. Oğlannan ayrıldı. Bax ilanı hələ görmü­şəm. Dedilər ona buta verilifdi ilan. Ki indi Allah-taala de­yifdi da, qurvan olum Allaha. İlanı oğlana buta verif.

III mətn

Deyillər ilannar sevgili olur, sevgili də ölür.

Mənim bir jurnalist qardaşım vardı. O deyirdi ki, bilmirəm hası kətdən, kəndin də adın deyirdi, Vallah, mənim başıma gəlmir. Deyirdi ki, ilan vırılıf qıza. Gedirmiş, qızın böyründə ilan yatırmış. Mənim o jurnalist qardaşım deyirdi ki, onu gözümnən gördüm. Qızı qorxusunnan oğurruyuf götürüf gətirif qoyuflar balnisıya. Hardan gəlif, neyniyif, deyir, gəlif balnisıyada gənə qızı tapıf. O ilan o qızın sevgilisi oluf, deyir.

IV mətn

Deyir ki, Tatar kəndində qaçqınnıxdan bir qədər qavax (kişi­nin adı yadıma düşsə, deyəjəm), bunun qaynənəsinə Çələbi babam deyif ki, hansısa dərədə, daşın altında bir küpə qızıl var. Vax keçir, qaşqınnığ ərəfəsində qaynənəsinə deyir ki, gedəy o qızılın yerini mana göstər. Arvat deyir ki, ay bala, başına dönüm, bunun bəs yiəsi var. Çələbi deyifdi ki, götürməy olmaz, onu hər adam xarşdıya bil­mir. Deyir ki, yox, sən mana onun yerin deməlisən. Olmur, tüfəngi götürür qoca arvadın üsdünə, deyir, səni öldürərəm. Ya gedəh qı­zı­lın yerin de, ya da ki, səni öldürməliyəm. Nəsə, arvat məcbur olur, qaynənəsi düşür yeznəsinin yanına, gəlir həmən dəriyə. Deyir, bala, odu e, o daşın altındadı. Elə kişi baxıf görür kü, həqiqətən orda bir qara ilan yatıfdı. Yekə bir qara ilandı. Tüfənk də bunun əlindədi. İlanı vurur. İlan ölmür, yaralanır, ortadan qırılır, ilan çıxır gedir. Küpəni, qızılı götürür gedir. Qızılı götürüf gedənnən sonra, nə bi­lim ev tikir, nağayrır, filan. Bu da hər səhər kəndin qırağında gətirif qoyun naxırına qoyun qoşarmış. Elə bir gün də gedəndə bir də gö­rür kü, qıçının birinə nəsə batdı. Şalvarı belə yuxarı çəkəndə görür kü, həmən ilandı, dişini batırıf sarılıf qıçına. Quyruğu kəsiy ilandı. Həmən o qızılın üsdündə yatan ilan, qara ilandı. Bıçağı ci­vin­nən çıxardır, həmən ilanın başını kəsir atır aana. Aradan iki ay, üç ay keçənnən sonra artıx buun da zəhərrənir də bədəni. Ora qalmır, bura qalmır, Moskvadan belə bunu gəzdirillər. Həmən ila­nın o dişi qırılıf qalmışdı onun bədənində. Da burda fantaziya, əf­sanə söhpəti yoxdu ha. İlanın dişi gəlif, deməli, onun gözünün ti­təyinnən⁴ çıxan­nan sonra kişi ölmüş­dü. Həmən o qırılıf qalan diş yoxdu bədənində, ürəyə yeriyir. Gəliv elə onun gözünnən çıxannan sonra ölmüşdü. Onun qardaşının biri –Qəhrəman söhpət elədi onu mana. Eşitmiş­dim. Ama o ətraflı söhpət elədi mana ki, bax belə olmuşdu qarda­şımın əhvalatı. Yəni bu həqiqətdi. Qızılı yiyənin gözünnən gələr.