Qarabağ: folklor da bir tariXDİR

LƏLƏ
I mətn

Birinin oğlu, qızı olmurmuş. Hası peyğəmbərsə ona qonax getməliymiş. Özü də bizim öz Lələ dağımız var. Ona görə eşit­mi­şəm onu. Deyir, deyip ki, gələn il bu vaxdı gəlim görüm kü, Allah sana bir övlat verib. Aradan xeyli keçir. Bu kişi – peyğəmbər bulara qonax gedir guya. Bu gəlin xəcalət olmamaxçun bu peyğəm­bərə, bir daş bülüyür, bir yüyrüh asır. Aparır bu daşı qoyur onun içinə. Peyğəmbər də bilir da. Ayan olup ki, bunun uşağı yoxdu, bu bunu niyə alladır. Bir az keçir oyana, buyana. Deyir, uşağı gətir bura. Uşaxdı gətirə? Üz vurur bu. Gedir, götürür gəlir, görür kü, həqiqə­tən uşaxdı, özü təəcüb eliyir. Bir müddət keçir. Bu böyüyür. Gedir­miş da. Baş götürüp gedirmiş. Əlində bir ağacı varımış. Oynada-oynada deyir:

Lələyəm, aşdan mən,

Yaranmışam daşdan mən.

Nə atam var, nə anam,

Yaranmışam daşdan mən.

Hara çubuğunu atırsa, ora Lələnindi. Üş yerə atıb deyillər. Guya biri bizdədi, Cəbrayılnan Fizuli arasında Lələ dağı var. Biri papam deyirdi, İrandadı. Taa biri bilmirəm hardadı, Vallah. Deyir­di, üş dənədi Lələ dağı.
II mətn

Lələ balaca uşağmış. Deməh anası sonsuzumuş, uşaxları ol­mur­muş. Nəysə, kişi gedir, səfərə çıxır. Deyir, mən gəlincən sənin züryətin olmasa, mən səni boşuyacam. Həyatdarı guya dağılajax. Arvad sayır da bu kişi gəlincən. Bir gün də görür kü, elə bil səhər gələjəhdi da, vaxdı sayır. Gətirir bir daşı bürüyür, bir yüyrüh qayı­rır, qoyur beşiyə dana, biz yüyrüh deyirdih. Hə, başdıyır yelləmağa. Bu əri gəlir içəri girəndə görür kü, yüyrüh var, beşih. Baxır, uşax vığıldıyır. Daşı qoymuşdu. Hamsı təəcüb qalır. Arvad bilir ki, bu daş qoyufdu. Kişi də deyir, yəqin züryətim olub da. Hə, uşax ye­kəlir, qapıda oynuyurmuş. Bir günnərisi, kişi arvada deyir ki, arvad, sən Allah, bu, nə hak-hesabdı, bu nətəər şeydi? Arvad olan işi nağıl eliyir ki, bax belə oldu, belə oldu, mən daşı gətdim sənin qorxunnan qoydum ora. Sən içəri girəndə daş dilləndi. Uşax bu dəhcədə yoxa çıxır. Üş-dört yaşında uşaxdı, qapıda gəzdiyi yerdə yoxa çıxdı. Həə, qeyvə çəkildi. Tapmıl­lar, əən-bəən. Bir günnəri xəbər gəlir ki, o Lələ dağı ki deyillər, Lələ təpə, orda bir adam var, dağın başında. Heyvan otaran, nə bilim çöldə gəzən adamnar bunu görür, amma yaxın gə­ləndə qaçır bu adam. Bullara yaxın gəlmir. Bir gün belə, beş gün be­lə. Ağsakqal, qarasakqal, camahat yığışır, deyillər, gedəh görəh bu, nə adamıdı. Nədi orda? Nəysə, yığışır bir dəsdə adam gedillər, bu qa­çır. Axırı qaydır deyir ki, içinizdən bir ağsakqal seçin, o gəlsin mən kim olduğumu dəərəm. İşdərinnən bir adam seçillər. Bu gedir onun yanına. Oturul­lar söhbət əən-bəən. Deyir, sən duza, çörəyə and iş ki, bu sirri açmıyacam, heş kimə demiyəcəm. Məəm başıma gələn oyunu nağıl eliyim deyim. Bu da and içənnən sora nağıl eliyir ki, bax belə-belə anamın uşağı olmurdu. Məni atamın qorxusunnan daş kimi götürüb böləyib qoyubdu böləyə. Atam gələndə mən dil­lənmişəm. Qapıda oynuyurdum, uşağıdım, bu söhbəti ata-ana eli­­yəndə mən də eşitdim, o sahat qeyib oldum. Bu da aşmır sözü, əən-bəən. Bir günnərisi gənə söhbət eliyip deyir, havağ orda mən gö­rün­mədim, onda bilin ki, ölmüşəm. Nə bilim, belə nağıl eliyirdilər.

Ləliyəm, başdan mən,

Yemərəm hər aşdan mən.

Nə atam var, nə anam,

Yaranmışam daşdan mən.