Qarabağ: folklor da bir tariXDİR

III mətn

Qadının uşağı olmurmuş. Bı kişi elə bını dannıyırmış. Çıx get, çıx get, çıx get. Neçə ilimiş ta bının ojağının qırağındaymış. Bir gün bu kişi altı aylıx karvana qoşuluf gedir. Taa qadın neynəsin? Allah-taala vermir. Deerlər, karvan gəlir. Bı da sajın qavağınday­mış. Karvan gəldi dəəndə, biz ojax daşı deyirığ e, üsdə çörəh qırax­lanır. Ojağın qırağına qoyullar, sajın altına. Görür kü, deellər, kar­van gəldi, tez adyalı ordan çəkir, ojax daşın – belə uzun daşı pükür, qoyur yüyrüyə. Da yelliyir. Kişi gəlir. Ay arvad, Allaha şükür, ay arvad, Allaha şükür, əvmizdə yüyrüh tərpanır. Ojağın qırağındakı daşdı. Allah-taaladan höküm gəlir, qurvan olum o Allaha, bı daş səs­dənir, ağlıyır. Daş ağlıyır. Durur bını saxlıyır. Bı uşax yeriyir, yü­yürür, heş kimnən çörəh yemir, təhcə yeyir. Bir belə, beş belə, ta bı qadın yoldaşına aşmır bı sirrini ki, daşdan əmələ gəlib axı. Bir belə, beş belə, bını nə qədər eliyillər, bı nə sirrin demir, nə o uşax camaatnan çörəh yemir. Bı, nəysə durur, bir az yekəlir. Yekələndə durur bırdan çıxır gedir, baş alır gedir – həmən bax o uşax, daş uşax. Baş alır gedir, çıxır bi biyavannığa, bir çovanın yanna. Çovan deyir, gəl çörəh ye. Deyir, yox, yemirəm. Deyir ki, mən ollam bax o zağada. Çovan deer, ha. Gəlginən orıya, çörəh gətirejəm. Həmən bı daş deyir ki, bax o zağada yaşıyıram.

Bir gün, nəysə, çovan gəlir. Çovana deer ki, mən öləjəm, mən öləndə başdaşım özünnən uşax şəkli olajax. Maa başdaşı kəsmə. Deyir, niyə? Deyir, nə atam var, nə anam, yaranmışam daşdan mən. Çovan gəlif ki, ölüf. Onu basdırır, gedir əvə. Gəlir ki, həmən dedığı uşax şəklində başdaşı pitif başının üsdündə – daşdan. Onda deyir ki, hə, Allah-taala o ki deyillər e, quru daşa can verən Allah. Eşit­mi­sanmı? Bax həmən odu. Həmən o bələmiyiv e, adyala isdi-isdi bü­küf qoyuf, Allah-taala ona nəfəs verif. O qəddə heylə görklər olur ku.
Söyləyicidən Lələ haqqında soruşduqda bu mətni danışdı – top.
ŞÜKÜRÜN HİKMƏTİ
Xızır peyğəmbərimiş. Qırx oğlu varımış. Kişi gedir namaza duranda, canım qurban olsun, qırxı da daş olur, oğlunun ha. Gəlir, arvada demir. Arvad deer, uşax niyə gəlmədi? Uşax niyə gəlmir? Deer, gəlijax. Canım qurban olsun, gediv Allah-taaladan sorağ eli­yif. Deyif ki, çubuxnan vurajaxsan, hamı qalxajax əyağa. Ama arvad “uuş” deməsin. Gedir otuz dokquzuna vırır, qalxır əyağa. Qır­xıncıya vıranda arvad deyir “uuş”, qurşaxdan aşağı daş olur, qurşaxdan yuxarı insan olur. Qurban olum, Allahın məslahatıdı, bizim ağzımıza baxmır ki, Allah. Deer ki, niyə daş hamsı qayıtdı in­san oldu? Deer, onun bircə şükürünə. Allah onu bərkə çəkif, eləcə şükür deer. Neyniyax, şükürdən yaxşı şey yoxdu.