Qarabağ: folklor da bir tariXDİR
Yüklə 3,83 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Peyğəmbərlər, dini şəxsiyyətlər, pirlər və ocaqlar haqqında
- Yer adları ilə bağlı rəvayətlər
- Müxtəlif mövzulu rəvayətlər
- QARABAĞ MÜHARİBƏSİ XATİRƏLƏRDƏ 145 İNAMLAR
- TÜRKƏÇARƏLƏR 159 ETNOQRAFİK MƏTNLƏR
- LƏTİFƏLƏR Molla Nəsrəddin
- Kəlniyyət
- Müxtəlif mövzulu lətifələr
- BAYATILAR 330
- XÖRƏK SÖZLƏRİ 396 OYUNLAR
- MÜXTƏLİF MƏZMUNLU ŞEİRLƏR
- MAHNILAR
- (Cəbrayıl, Kəlbəcər və Tərtər rayonlarından toplanmış folklor örnəkləri)
- Elnarə Əmirli Kompyuter tərtibçisi və texniki redaktoru: Ruhəngiz Əlihüseynova
BAŞLIQLAR
TƏRTİBÇİDƏN 3 MİFOLOJİ MƏTNLƏR, ƏFSANƏ VƏ RƏVAYƏTLƏR İnsanın yaranması 15 Dünyanın sonu 19 O dünya 19 Qaraçuxa 19 Cinlər haqqında 20 Hal haqqında 23 Təpəgöz 30 Əzrayıl haqqında 30 Şeytan 31 Canavara dönmə 32 İlanlar haqqında 33 Bənövşəylə qızılgül 35 Ülkər ulduzu 36 And gölü 36 Pişiyin arxası niyə yerə dəymir? 36 Toyuqla qaz niyə uçmur? 37 Niyə salavat çəkirik? 37 Tut, bit 38 Yarasa 38 Bayquş 38 Ayın üzündəki ləkələr 39 Arının sirri 39 Əkizlər 40 Lələ 40 Şükürün hikməti 43 Ardıc ağacı niyə həmişə göydür? 44
Süleyman peyğəmbər 44 Xıdır peyğəmbər 47 İbrahim peyğəmbər 49 Musa peyğəmbər 50 Peyğəmbər və nəzərçi 56 Peyğəmbərin alqışı və qarğışı 57 Həzrət Əli 58 Loğmanın təəccübü 60 Seyid Həmzə Nigari 60 Hacı Qaraman ocağı 61 Hacı Qasım Çələbi 65 Alı Çələbi 70 Yasin Çələbi 73 Əli Çələbi 74 Yahya Çələbi 77 Fatma Çələbi 78 Həsən Çələbi 81 Ziyarət daşı 84 Xəlfə qəbri 84 Seyid Əsəd ağa 85 Ağa Dədə 85 Seyid Yusif ağa 86 Seyid Hüseyn ağa 89 Seyid Rza ağa 90 Seyid Füqəra 90 Seyid Vəli 90 Bəyim ağa 91 Seyid Yasin ağa 93 Seyid Əzim ağa 94 Şıx Həsən 95 Şıx Məhəmməd 96 Vergili adamlar 96
Kəlbəcər 98 Ceyran bulağı 101 Gəlin qayası 103 Qoturlu zonası 105 Mamırlı kəndi 106 Kəncərli qalası 106 Kehti dağı 107 Tarixi şəxsiyyətlər, qaçaqlar, tanınmış insanlar və pəhləvanlar haqqında rəvayətlər İsgəndər Zülqərneyn 107 Şah Abbas və vəziri 109 Şah Abbas və uşaq 109 Qadının pirinə lənət 110 Bayquşların söhbəti 111 Sədvakqaz 111 Koroğlu 111 Tərəkəmə qadınları 112 Nər kişilər 113 Molla Pənah Vaqif və Molla Vəli Vidadi 114 Hacı İsmayıl 115 Qannı Havıs 115 Qaçaqlar 116 Qaçaq Nəbi 117 Sirik qaçaqları 119 Kürdoğlu Məhəmməd 120 Kəlbəcər bəyləri 125 Haxo pəhləvan 127 Tutqu çayı deyil ki, səni çıxarım 129 Müxtəlif mövzulu rəvayətlər Qarın-qartaq dartan qoca 130 Göbəyinin üstündə qoz qıraq 131 İki sünbül 131 Cənnəti qazandıran ehsan 132 Vərdiş 132 Xodo kimi barmağını dikəldib qan salma 133 Ərşdə banlayan xoruzun səsi 134 Tapılmış xəzinə 135 Əjdahaya güc gələn pəhləvan 135 Düldül 136 Ölünün dirilməsi 137 Naqis tərbiyə 137 Öz yerini bil 139 Xəngəl əhvalatı 139 Biri od olanda biri su olar 140 Özüm özümə eləmişəm 141 Nəzərin gücü 144 QARABAĞ MÜHARİBƏSİ XATİRƏLƏRDƏ 145 İNAMLAR Adqoymalar 153 Tək səbir 153 Uşağın cinsinin müəyyənləşdirilməsi 153 Fəsillər haqqında 154 Müqəddəs ağac və quşlar 154 Ayla Günün tutulması 156 Ölünün yuxudan qovulması 156 Ölü payı 156 Xalın küsməsi 157 Müxtəlif mövzulu inamlar 157
Qədim nehrələr 164 Axtarma motal və dələmə 164 Yeməyin bişirilməsi və saxlanması 165 Süd dişi 165 Tas qurma 166 Sacarası və niyaz 168 Bişmə qurban 169 Qodu-qodu 170 Xıdır Nəbi 171 Novruz 174 Qurd ağzı bağlama 186 Ruh tutma 188 Çiləyə düşmə 188 Həmzad 189 Vurğun vurma 192 Qarın çəkmə 192 Qırxkəsən 194 Babaqulu və qarnıyarıq 194 Mamaçalar 195 Yağış yağdırma 195 Yağış kəsmə 197 Yel baba 198 Bədnəzər 199 Üzərlik 202 Süddən nəzərin qaytarılması 203 Nəzərçi 204 Gözün atması 204 Toy adətləri 204 Qəbir üstə çıxma 208 Ölüyə xətm oxunması 210 Niyə imam ehsanında hədik bişirilir? 210 “Qasım otağı” şəbehi 211
Bənöyüş ilana gedən qız 212 Balıq bilməsə də, xalıq bilər 213 Səbir daşı, qın bıçağı 228 Əyil, çinarım, əyil 229 Peyğəmbər və üç yolçu 233 Allaha asi düşən Firon 234 Padşah və üç gənc 236 Musa peyğəmbərin Allahla kəlmələşməsi 238 Ovsanaya düşən tikə 239 Peyğəmbər və qara qul 239 Yazıya pozu yoxdur 241 Şah Abbasla kasıb 249 Hazırcavab Bəhlul 250 Allah ağlımıza dəyməsin 252 Harın Qarının qızılları 253 Süleyman peyğəmbər və bayquş 254 Kasıb kişi ilə ilan 255 Xain yoldaşlar 256 Öz yuvam yaxşıdı 257 Çobanın Həcc ziyarəti 257 Malının ixtiyarı əlində olmayan kişi 258 Ağıllı qoca 259 Sən get zurna çalmağa 261 Kim nə edirsə, özünə edir 265 Allah verdiyi qismət 266 Bəxtsiz adam 266 Korun nağılı 267 Sağalmaz xəstə 268 Yalanlama 269 Şəngülüm, Şüngülüm, Süpürgəgülüm 270
Molla və bəy 271 Mollanın dən üyütməsi 271 Mollanın mahnısı 272 Mollanın aşpazlığı 272 Səhv yağ küpəsindədi 273 Molla Nəsrəddinin fırıldağı 273 Örkənin üstünə darı sərmişəm 273 Qatırçının qatırını ürkütmə! 274 Tale mənə gülmədi 274 Səsi sabah çıxacaq 275 Molla və oğru 275 Nə var bunların içindədi 275 Doqquzu qalacaq 276 Altındakını saymırsan? 277 Balta qını 277 Bu dünya mənə dağ çəkib 277 Bayaq sən yeyən kimi yeyirəm 277 Bəhlul Danəndə Bəhlulun bəxşişi 278 Var-dövlət toplamağın axırı 280 Bəhlul özünü niyə dəliliyə vurur? 280 Siz yalan danışırsız 280 Arvada etibar etmə, dosta bel bağlama 280 Bəhlulun qonağı 282
Kəlniyyətin istəyi 283 Pirinə lənət 284
Kalvalı, Halçalı, gavalı 286 Maşınımın benzini qurtarıb 286
Mərifətli müəllim 287 “Cəfər”ini biz deyirik 287 Güləyən alxaslılar 288 Ay Allahım, bəs niyə oldu? 288 Kor Halay 288 Müxtəlif mövzulu lətifələr Ağdamdan söndürüblər 289 Diri tutmaq istəyirlər 289 “Hə”nin qiyməti 289 Bura da siz baxırsız? 290 Aşıqla molla 291 Molla ilə rəis 291 Dalda olanı pişik yeyir 291 Tikib, sonra qaldırıblar 291 Yola nərdivan qoyaq 292 Birini çığırtma elə, birini bozartma 292 Ət də buradadır 292 İt hürmür, xoruz banlamır 292 Hacırcavab molla 293 Sən adda oğlum ölüb 294 Dədən sağ-sağ evdə oturmurdu 294 Allah qaçqınçılığın üzünü qara eləsin 295 Niyə sən o kişiyə umud olmusan? 295 Deyin görüm kişilər hardadır? 295 Cibində diplomu var 295 Bir də onu banladım? 296 İki dənə qaraçuxalı 296 Haindi kto tam? 296 Qoydun ki, deyəm? 297 Otuz il mala getmişəm, bu əziyyəti çəkməmişəm 297 Beş qəpiyə də olsa 297 Hamıya dız, maa da dız? 298 Dini çıxsın 299 İz eşşəyin izidi, fənd gəlinin fəndidi 299 Pəltək qız 299 Əl çək, yoxsa 300 Çobanın qisası 300 Sənin keçilərin yaddı 301
Sarı Aşıq 302 Aşıq Alı 303 Aşıq Alının bayatıları 307 Aşıq Ələsgər və Şəhrəbanu 307 Aşıq Ələsgərin Naxçıvan səfəri 309 Aşıq Ələsgər və Anaxanım 314 Aşıq Ələsgərin “Dünyada” qoşması 318 Aşıq Ələsgər və Narın 319 Aşıq Ələsgərin qardaşı Məhəmməd 322 Çərkəz və Nəcəf 324 Səməd Vurğun və Aşıq Şəmşir 325 Səməd Vurğun və Azaflı Mikayıl 326 Sücaət 327 Sücaətin hazırcavablığı 328 Dəlidağda elə gördüm sənəmi 329 BAYATILAR 330 Deyişmə-bayatılar 371 Fal bayatıları (vəsfi-hallar) 373
Cəhribəyim 397 Ənzəli 400 Rəng-rəng 401 Tut qolundan, dart 402 Qazlar-qazlar 402 Sümük-sümük 403 Quş uçdu 403 SANAMALAR 404 DİNİ MƏZMUNLU ŞEİRLƏR Zikrlər 408 Allah 411 Olmaz 411 Bağışla məni 412 Allahın dostu Məhəmməd 413 Ay Məhəmməd, can Məhəmməd 413 Həm Əlisən, həm Vəli 414 Mir Həmzə Nigaridən sətirlər 414 Əli 415
Çələbilər 415 MÜXTƏLİF MƏZMUNLU ŞEİRLƏR Ləli 416
Olmaz 416 Çəyirtkə 417 Keçi 417 Heyvanların bəhsi 418 Ovçu Pirim 418 Kəlbəcər 418 Düşə 419 Mənim 420 Dərya qırağında 420 Üç gözəl 421 Dolana-dolana 421 Oyanmır 421 Şeirlərdən parçalar 422
Bülbül 424 Ay qaraçuxa Məmmədhəsən 424
Aman, nənə 425 Mən gəlmişəm 425 Toy tərifləri 425 Əsgər mahnısı 426 SÖYLƏYİCİLƏR HAQQINDA MƏLUMAT 437 Qarabağ: folklor da bir tarixdir, VI kitab (Cəbrayıl, Kəlbəcər və Tərtər rayonlarından toplanmış folklor örnəkləri). Bakı, “Zərdabi LTD” MMC, 2013. Nəşriyyat direktoru:
texniki redaktoru: Ruhəngiz Əlihüseynova Kağız formatı: 70/100 1/16 Mətbəə kağızı: №1 Həcmi: 40 ç/v Tirajı: 330 Kitab Azərbaycan MEA Folklor İnstitutunun Kompyuter Mərkəzində yığılmış, “Zərdabi LTD” MMC-də ofset üsulu ilə çap olunmuşdur. 1 Vayemə – vağyama 2 Küllüh – zibillik 4 Gözün tütəyi – gözün bəbəyi 5 Zoxrana – süfrənə 6 Kəbineşdəh – kəbin pulu 7 Dədeydi – yer adı 8 Bəyağana – göz işlədikcə 9Çisti – təmiz 10 Basmaq – itələmək 11 Günəşli qəsəbəsi Beyləqan rayonunda yerləşir. 12 Hörgü – divar 13 Kötəzə – tez yetişən 14 Dəmyə – susuz 15 Gəlin qayası – Kəlbəcərdə yer adı 16 Sınqırramaq – kəsmək, parçalamaq 17 Kotanın nəstavı deyiləndə bütün alətləri bir yerə cəmlənmiş kotan nəzərdə tutulur. 19 Gözü həvikkələndi – səksəndi, qorxdu 20 Tozax – narın yağan qar 21 şuvan – şüvən 22 Yelətəh – tələm-tələsik 23 Tunel Kəlbəcər rayonun girişindəki keçidin adıdır. 24 Naələcdən – əlacsızlıqdan 25 Qalayşələn Kəlbəcər rayonundakı yaylaqlardan birinin adıdır. 26 Quş qayası – Zəngilan rayonunda yer adı 27 Sarı təpə – Zəngilan rayonunda yer adı 28 Pir bulax – Zəngilan rayonunda pir 29 Şeytan – ilbiz 30 Söyləyicinin nə dediyi anlaşılmadığı üçün həmin yeri nöqtələrlə vermişik. 31 Məlhəm – Şamaxı rayonunda kənd 33 Bala – bəla 34 Bəqaid – qəni etmək 35 Göz qaralannan – uzaqdan 36 Şərşəpədə – fırıldaq 37 Pəlmə – ağ 38 labil – ağız suyu, tüpürcək 39 Qamqa – yonqar 40 Dürriyə – xeyli 41 Çoustan – daxma 42 Vayhameyi – körpəni mənasında 43 Savetdıx – Sovet hökuməti zamanı mövcud olmuş sovetlikləri nəzərdə tutulur. 44 Qaltax – yəhər 45 Göyxramlıx qəliyə – daşlı-kəsəkli yer 46 Quşhaquş quzannar – qarıldaşa-qarıldaşa gələn quzğunlar 47 Qaltax – yəhər 48 Qalınça – çörək növü 50 Alxaslı – Kəlbəcər rayonunda kənd adı. 51 Xoləzək – Kəlbəcər rayonunda kənd adı 52 Öyəc – iki illik erkək qoyun 53 Sər – baş, paça – ayaq 54 Sərpuc – qazanın qapağı 55 Sərpə çalar – gün çıxar, yayılar. 56 Mətnlər səsli fayllardan köçürülərkən bəzi sözlər yaxşı anlaşılmadı. Həmin sözlərin yerinə nöqtələr qoymuşuq. 57 Marmur – ilan 58 Həşin – arşın 59 Qəssal – mürdəşir 60 Sarıyel yaylağı, Ceyran bulağı Kəlbəcər rayonunda yer adlarıdır. 61 Qəçi vürə – kürd dilindədir. 62 Yeganə qonşuda təzə dünyasını dəyişmiş gəlinin adıdır. 63 Söyləyici bu ağını dünyadan nakam getmiş qızı üçün söylədi. 64 Sevil söyləyicinin dünyasını dəyişmiş qızının adıdır. 65 Hacı Qaraman ocağının nümayəndəsi Həvəzə (Hafizə) Çələbi nəzərdə tutulur. 66 Yeri məhlim – yeri görünür 67 94-111 saylı bayatıları söyləyici Zəngilan rayonu, Qarqu kənd sakini Məmmədov Məmməd Müseyib oğlundan eşidib. 68112-119 saylı bayatıları söyləyici Zəngilan rayonu, Bartaz kənd sakini Qasımov Muxtar Məmmədhüseyn oğlundan eşidib. 69 120-140 saylı bayatıları söyləyici Zəngilan rayonu, Bartaz kənd sakini Mirzəxan Bəylər oğlu Abdullayevdən eşidib. 70 Söyləyicinin Rusiyada çalışan oğlunun adıdır. 71 Söyləyicinin oğlunun Qarabağ döyüşlərində şəhid olmuş əsgər yoldaşı 72 Söyləyicinin adıdır. 73 Söyləyici bu bayatını oğlu itkin düşmüş ananın dilindən dedi. 74 Başyurd Kəlbəcər rayonunda yer adıdır. 75 Duman, Tapdıq söyləyicinin qardaşı oğlanlarıdır. 76 Lüləpər – lilpar, gül adı 77 Histiroyda – stroykada, inşaatda 781918-ci ildə türk ordusunun Azərbaycana gəlməsinə işarədir. 79 Qonşusu 80Xubrasda – yanı düzgün. 81İrdələmə – tərpətmə 82 Bəkir söyləyicinin həyat yoldaşının adıdır. Dünyasını dəyişib. 83 Söyləyicinin ayaqları xəstə olduğundan qalxa bilmirdi. Bu ağını özünə dedi. 84 Erməniləri nəzərdə tutur. 85 Toplayıcıya deyir. 86 Söyləyicinin qızı 88 Kəvinə gül olma – kəbinə arxayın olma 89 Çilgəz Laçınnan Kəlbəcərin arasında olan dağdı 90 Söyləyici bu bayatıları (395-396) yasda söylədiyini dedi. 91 Söyləyicinin dediyinə görə bu bayatılar (406-407) əsirlikdə öldürülən xalası oğlu tərəfindən deyilib. 92 415-416 saylı bayatılar yelləncəkdə oxunur. 93 Kıl vurmaq – ayağını yerə vurmaq 94 Söyləyici bu nümunənin haxıştada oxunduğunu dedi. 95Söyləyici bayatını avazla, mahnı kimi oxudu. 96 Roza və Fərid söyləyicinin nəvələridir. 97 Teyrənsin – yerə girsin 98 Hodax majgaldan qabaqda öküzləri idarə edən adama deyilirdi. 99 Majgal – o dəstəyi tutan 100 Mərəvcə – qulançar. 101 Qara vurğun nədi deyə soruşduqda dedi ki, qəfil ölənlərə deyilir ki, qara vurğun vuruf. O da Allahın dərdidi. 102 Andlar Tərtər rayonundan toplanıb. Toplayan: T.Orucov. 103 “Bazar sözləri” və “Xörək sözləri” başlığı altında verilən nümunələr Tərtər rayonundan toplanıb. Toplayan: S.Hüseynova 104 Söyləyici işləmək deyəndə dini ibadətlərin icrasını nəzərdə tutur. 105 “Kəlbəcər” və “Düşə” şeirlərinin müəllifi söyləyicinin özüdür. 106 Biyan otax – uсqar otaq Yüklə 3,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|