Qarabağ: folklor da bir tariXDİR

SEYİD RZA AĞA
Seyit Rza ağa varımış. Onu da irəhmətdih nənəm danışırdı. Özdəri varrı olufdular, bir kasıf qızı oğlu götürüf qaçıfdı, gətirifdi. Bı gəlin okqədər qoçağ olufdu ku. Seyid Rza ağa ayağ üsdə durmuşumuş. O vaxdı da inəh-gamış çox olurmuş da. Bı gəlin tez-tez sağıf gətirif tökür, sağıf gətirif töküf. Deyifdi ki, bircə adam bu qədər heyvanı nətəər sağıf çatdırır. Deyir, bıy gəlin, səni çatdı­ya­san, nə formuda elə tez-tez sağırsan? Həmən səhər, onun ağzınnan çıxan kimi gəlin çatdıyır ölür. Arvadı Seyit Zəhra deyirdi, sənin dilin tö­kül­sün, sən bilmirsən ki, sənin dediyin olur. Niyə deyirdin həylə?
SEYİD FÜQƏRA
Bı Qarabağ zonasında Seyit Fuğara olur, Ağdam rayonunda. O elə bir seyitdi ki, ta ayrı cür. Onun kümbəzin ermənilər dağıda bilmiyif. İlan qoymuyuf yaxın gedə. Hə, soora onun oğlu var, onu da Tərtər rayonunda maa danışdılar. Deyir, oğlu yuxuda görüf kü, bının atası deyir ki, niyə gəlif məni yoxlamırsan? Bı durur, gedir. Gedir, dığalar göyə güllə atır, paltarın baydax kimi qayırır, qaldırır göyə. Deyillər, kimsən, hardan gəlif, hara gedirsən? Deyir ki, başına dönüm, bax o görükən kümbəz mənim atamın mazarıdı. Mən orıya getməliyəm. Deyir, ay qardaş, dəlisən, başına at vırıfdı, nədi, onun üsdə ilan belədi. Bılar qorxusunnan yaxına getmillər. Kümbəzin qapsına gedəndə deyir, ay Allahın ilanı, çəkil, gedim atamın qəbrin ziyarat eliyim. Deyir, ilan yarılır belə, yarı əənə gedir, yarı bəənə. Gedir qəbri ziyarət eliyir. Deyir, ermənilər deyif ki, ərə, böyünnən soora bir maşın adamnan da gəlsən, biz saa dəymərıx. Həylə də oluf.
SEYİD VƏLİ
Seyit Vəli babanın cəddinə qurban olum. İndi bizim qonşulu­ğumuzda balaca kəndimiz var ey, Polatdı kəndi, sovet­diyimiz birdi. 1982-ci ildi, mənim böyüh qardaşımın toyudu. Üş gündü bərh yağış yağır, kəsmir. Bö­yün də toy başdıyasıdı, sahat ondu, om birin yarısıdı, elə hesav elə ki, məclis dağılmağ üzrədi. Yağış da dayam­madan yağır – selləmə yağışdı. Cəddinə qurvan olum, qəfil gördüh kü, Seyit Vəli baba dar­­va­zadan girdi içəri. Rəhmətdih anam ağladı, Seyit Vəli baba dedi:

– Ay baba, nolufdu, niyə ağlıyırsınız, qaş-qavağınızı niyə sallamısınız?

Hə, anam dedi ki, ağa, bə mağarı sel yuyuv aparır. Qonax gəlmiyəjəh, yeməh bişirməh də mümkün dəyil. Onda da indiki kimi şərayıt yoxudu ku, hamının qapısında. Çöndü (cəddinə qurvan olum), Seyit Vəli baba qivliyə tərəf, əlin aşdı. Dedi ki, ey yeri-göyü yaradan Allah, yetim uşaxdı, bının məclisin urvatsız eləmə. Nəysə, bizim eşitmədiyimiz də bir iki-üş cümlə belə danışdı.

Allaha and olsun, heş on dəyqə çəhmədi, hava çöndü, yağış da kəsdi. Bı elə ümumi millətin gözünün qavağında oldu. Görən­nərin hamısı da indi sağdı. Hava açıldı, sifdə bir solğun gün çıxdı, dalıncah da qəşəh bir gün çıxdı. Yer də təpidi, təsəvvür elə ki, elə bir temperatur oldu ku, yer də qurudu, məclisimiz də keşdi, qəşəh yeməh də bişdi. Cəddinə qurban olum onun.

Həmməşə çiyit səpinində, taxıl səpinindı, kalxoz sədri, ray­kom katibi gəliv onu aparardılar. Birinci şuma o, götürüv əliynən bir damcı ya buğda, ya da çiyid atardı, xeyir-dua verərdi. Onun buğda, çiyid atdığı sahədə taxılın urzasını yığıf-yığışdırmax müm­kün dəyildi. Onun cəddinı qurvan olum. Belə adamlar görmüşüh.